Η Πνευματική Μικρότητα

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Ο κύριος κορμός της ιστορίας, τα γεγονότα που παραμένουν στη μνήμη του παρελθόντος και τα σημαντικότερα έργα του πολιτισμού γράφονται αναμφισβήτητα από τα μεγάλα πνεύματα. Παρόλο που το ανθρώπινο μεγαλείο είναι πάντα ζητούμενο και μακροπρόθεσμα θριαμβεύει, η κοινωνία κυριαρχείται κατά ποσοτική πλειοψηφία από τη πνευματική στενότητα. Τα καθολικά προγράμματα δημόσιας και δια βίου

εκπαίδευσης, η μακροχρόνια προσπάθεια της κοινωνίας να εμφυσήσει κατά το δυνατό καλές αρχές στα παιδιά της και η εμπειρία αιώνων γνώσης και πράξης δεν είναι αρκετά για να περιορίσουν την ημιμάθεια, την αντανακλαστική αντίδραση, την εφημέρεια και τη μικροπρέπεια.

Κοινό χαρακτηριστικό των ανθρώπων με μικρό πνεύμα είναι η αυτο-αναίρεση της συμπεριφοράς τους. Επειδή δεν είναι δυνατό να διατηρηθεί μόνιμα ο ίδιος συγκλίνων χαρακτήρας που ακολουθεί λανθασμένες αρχές και οδούς, διαπιστώνεται συμπεριφορική αστάθεια εναλλαγή μεταξύ κακών και καλών εκδηλώσεων. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να τσιγγουνεύεται ένα ευτελές χρηματικό ποσό ταλαιπωρώντας τον εαυτό και τους γύρω του, ενώ σε μία στιγμή αδυναμίας να σπαταλά αψυχολόγητα μια μικρή περιουσία σε άχρηστα αγαθά και υπηρεσίες. Λοιπά χαρακτηριστικά των συγκλινουσών συμπεριφορών είναι η εφημέρεια, η έλλειψη μακροπρόθεσμης οργάνωσης και προγραμματισμού και η άρνηση για ανοικτή συζήτηση με επιχειρήματα. Η κοινωνική μόρφωση δεν σημαίνει γνώση ή νοημοσύνη, αλλά τη δυνατότητα να δεχθείς διαφορετικές απόψεις, να συμμετέχεις σε διάλογο με επιχειρήματα και να συνεισφέρεις στο τελικό συμπέρασμα. Μπορεί κάποιος να κατέχει όλη τη γνώση του σύμπαντος και να διαθέτει εξέχουσα θέση στην κοινωνία αλλά αν είναι προσκολλημένος σε δεδομένες ιδέες και στάσεις, θεωρείται αμόρφωτος και αντικοινωνικός. Αντίθετα, άνθρωποι με περιορισμένη εκπαίδευση, εγκλωβισμένοι σε μια συγκεκριμένη κατάσταση μπορεί να διαθέτουν ανώτερη πνευματικότα γράφοντας σιωπηλά τη δική τους λαμπρή ιστορία.

Εδώ και αιώνες, έννοιες όπως πνεύμα, συμπεριφορά και κοινωνία θεωρούνται παγιωμένες και δεν αμφισβητείται η πολιτιστική ποιότητα του μεγάλου και "αγαθού" ανθρώπου. Σε κάθε τόπο και χρόνο ο ανώτερος άνθρωπος ορίζεται μονοσήμαντα με τις σταθερές ιδιότητες που έχουν περιγραφεί κατά καιρούς από αναρίθμητους διανοητές. Κάθε παρέκκλιση από αυτά τα χαρακτηριστά, οι οποίες είναι άφθονες, συνιστά ατέλεια που αναπόφευκτα τοποθετεί το άτομο σε μία ιεραρχική ταξή κατώτερου επιπέδου. Η μικρότητα παραμένει η πλειοψηφία, αλλά όπως σε ένα θεατρικό έργο, οι κομπάρσοι είναι πολλοί και οι πρωταγωνιστές λίγοι, έτσι και στην κοινωνία πρέπει οι πολλοί να φωτίζονται από τους λίγους.