Το αρχαίο λουτρό της Φλώρινας

 

Στο κόκκινο πλαίσιο το ξύλινο σπίτι που οικοδομήθηκε
πάνω στα ερείπια του αρχαίου λουτρού.  (Γαλλική καρτ-ποστάλ του 1918)

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Ένας μικρός δρόμος που αρχίζει από το 3^ο γυμνάσιο και τερματίζει στον Κεντρικό δρόμο είναι η οδός Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Στα βυζαντινά χρόνια και στα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν γνωστός, ως ο δρόμος των λουτρών. Στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν ο δρόμος των

χρυσικών. Προσδιόριζαν όμως τον δρόμο και με την επωνυμία «του μεγάλου λουτρού». Σήμερα αντικρίζει κανείς τα κτήρια της περιόδου του Μεσοπολέμου χτισμένα πάνω στο παλιό δρομάκι. Καμπυλωτός δρόμος γεμάτος αναμνήσεις και ιστορία. Κάθε χρονική περίοδος και μια νέα εικόνα που χαρακτήριζε τον δρόμο. Μπακάλικα και πανδοχεία. Σιδεράδικα και φανοποιεία. Και σήμερα τίποτε. Άδεια σπίτια και μόνο το μπακάλικο-τσιπουράδικο  θυμίζει κάτι από τα παλιά.

Στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν ένα στενό δρομάκι γεμάτο κίνηση, που ένωνε την Αγορά (Παζάρι) με τον Μεγάλο Δρόμο, που ήταν τα εμπορικά καταστήματα. Σε αυτό το δρομάκι στεγαζόταν τα αργυρο-χρυσοχοεία της πόλης μας, τότε που όλα τα κοσμήματα τα έφτιαχναν οι δικοί μας χρυσοχόοι. Στην γωνία στον Κεντρικό δρόμο, όπου σήμερα το κατάστημα υποδημάτων και παντοφλών, ήταν ένα τριώροφο κτήριο που στέγαζε το τουρκικό Δημαρχείο. Πιο κάτω ένα χρυσοχοείο και μετά ήταν ένα ξύλινο σπίτι που κάλυπτε τα ερείπια των λουτρών.

Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπί, που επισκέφτηκε την Φλώρινα, το 1661–62 περίπου, γράφει: «[Η Φλώρινα] έχει δυο λουτρά. Το λουτρό που βρίσκεται κοντά στην αγορά είναι πολύ ευχάριστο. Ρώτησα, ποιος είναι ο ιδρυτής του; Είπαν πως είναι αρχαίο λουτρό». Το λουτρό αυτό υπήρχε πριν την τουρκική κατάληψη και ήταν βυζαντινό. Ήταν το πιο παλιό κτήριο της Φλώρινας, κάτι που φανερώνει ότι ο πυρήνας της πόλης μας ήταν το Βαρόσι. Τα ερείπια του λουτρού υπήρχαν μέχρι το 1924.

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε έκλεισε το αρχαίο αυτό λουτρό. Πιθανότατα τον 19^ο αιώνα, επειδή ο τρούλος του είχε καταρρεύσει από κάποιον σεισμό. Το κτήριο ούτε επισκευαζόταν ούτε γκρεμιζόταν. Γι αυτό ο Τούρκος ιδιοκτήτης του έστησε ένα ξύλινο διώροφο σπίτι πάνω από τα ερείπια του λουτρού. Ο χώρος του λουτρού άλλαξε χρήση και έγινε αποθήκη. Οι ονομασίες όμως «Τα λουτρά της αγοράς» ή «Τα μεγάλα λουτρά» παρέμειναν μέχρι την κατεδάφιση των ερειπίων. Πράγματι το λουτρό αυτό ήταν μεγάλο σε αντίθεση με το λουτρό της πλατείας Δικαιοσύνης, που ήταν μικρό και σώζεται μέχρι σήμερα.

Το κτήριο ανήκε στην οικογένεια του Ομέρ Αγά. Φαίνεται ότι οι Τούρκοι όταν κατέλαβαν την πόλη άρπαξαν τις περιουσίες των Ρωμιών, καθώς πολλά ακίνητα αυτού του δρόμου ανήκαν στην οικογένεια του Ομέρ Αγά. Αυτός έμενε σε ένα αρχοντικό, που υπάρχει και σήμερα, πίσω από μια σειρά μαγαζιών και δίπλα στα λουτρά. Όλα τα μαγαζιά και σπίτια αυτού του δρόμου, αλλά και πολλά μαγαζιά στον Κεντρικό δρόμο ήταν δικά του. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, ο Ομέρ Αγάς, έχασε την ακίνητη περιουσία του και αναχώρησε για την Τουρκία. Έκρυψε σε ένα από τα σπίτια του, ένα κιούπι με χρυσές λίρες, σε περίπτωση που θα επέστρεφε, αν τους επέτρεπαν να γυρίσουν πίσω. Ξεκίνησε λοιπόν με πολλές χρυσές λίρες στα σεντούκια του, για την Τουρκία. Κάποιοι όμως τον παρακολουθούσαν και τον λήστεψαν στον δρόμο. Ο πλούσιος Ομέρ Αγάς σε μια νύχτα έγινε πάμφτωχος, και πέθανε από την στεναχώρια του στον δρόμο προς την Τουρκία.

Τα λουτρά πουλήθηκαν, από την Κτηματική Υπηρεσία των Ανταλλαξίμων. Ο νέος ιδιοκτήτης αποφάσισε να κατεδαφίσει το ξύλινο κτήριο και τα ερείπια του παλιού λουτρού, για να χτίσει ένα σπίτι. Το 1924, αρκετοί εργάτες με κασμάδες δούλεψαν σκληρά, για να γκρεμίσουν τα ερείπια των λουτρών. Ήταν τόσο γερά τα λουτρά που οι κασμάδες έσπαγαν και οι εργάτες έφευγαν, καθώς η δουλειά ήταν πολύ κουραστική. Όσοι θυμόταν τα ερείπια μου αφηγήθηκαν ότι τα λουτρά ήταν φτιαγμένα από πελεκημένες πέτρες γρανίτη, σκληρά τούβλα και ασβέστη. Το δάπεδο ήταν από μαρμάρινες μεγάλες πλάκες. Κανείς όμως δεν θυμόταν τίποτε περισσότερο. Το 1925, στην θέση των λουτρών χτίστηκε ένα εκλεκτικιστικό – νεοκλασικό σπίτι, που σήμερα είναι ένα από τα ωραιότερα της Φλώρινας της περιόδου του Μεσοπολέμου. Όσο για το κιούπι με τις χρυσές λίρες κάποιοι γείτονες το βρήκανε θαμμένο σε έναν βόθρο, σε ένα από τα σπίτια του Ομέρ Αγά, και ξαφνικά έγιναν πλούσιοι.

Από τις ανασκαφές που έγιναν στο λόφο γνωρίζουμε ότι οι Λυγκηστές δεν είχαν λουτρά. Αυτά εμφανίστηκαν κατά την Ρωμαϊκή περίοδο και αργότερα. Στα χρόνια του Ιουστινιανού χτίστηκαν πολλά δημόσια λουτρά σε μικρές και μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας. Ίσως τότε χτίστηκαν τα λουτρά της Φλώρινας, όπως και το κάστρο στην κορυφή του βουνού. Τα λουτρά της αγοράς καταλάμβαναν έναν χώρο μεγαλύτερο των 100 τετραγωνικών μέτρων. Ο μεγάλος αυτός χώρος μας επιτρέπει να φανταστούμε τα λουτρά με μπανιέρες ζεστού και κρύου νερού, σύμφωνα με τις περιγραφές άλλων βυζαντινών λουτρών.

Στην γειτονιά των λουτρών αλλά και του τζαμιού που ήταν εκεί κοντά υπήρχαν αρκετά μάρμαρα, που εμείς παιδιά τότε παίζαμε με αυτά. Θυμάμαι ένα μεγάλο καλοδουλεμένο μάρμαρο, που είχε σχήμα βρύσης, βρισκόταν πεταμένο στην αρχή της οδού Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, εκεί στην αυλή του γυμνασίου. Ίσως ήταν ένα κομμάτι από τα βυζαντινά λουτρά. Δεν γνωρίζουμε όμως τίποτε περισσότερο. Επίσης στην αυλή του σπιτιού, όπου βρίσκονταν τα λουτρά υπήρχε μια μεγάλη μαρμάρινη πλάκα με διακοσμητικά σχέδια. Η μαρμάρινη αυτή πλάκα παραδόθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείου Φλώρινας, το 1969.

Τα παλιά λουτρά της αγοράς, στο κέντρο της βυζαντινής πόλης, είναι ένα αποδεικτικό στοιχείο, που φανερώνει ότι η πόλη υπήρχε στην Βυζαντινή περίοδο και μάλιστα ήταν αρκετά μεγάλη. Διέθετε και λουτρά και αγορά και εμπορικούς δρόμους, αλλά και κάστρο στην κορυφή του βουνού για την άμυνά της. Αντίθετα, νωρίτερα στην Ρωμαϊκή εποχή, πιθανότατα ήταν ένα μικρό και ασήμαντο χωριό, το οποίο δεν αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς.  

Παλιά κτήρια που χάθηκαν και ιστορίες που ξεχάστηκαν. Έμεινε όμως μια ανάμνηση. Τα ερείπια των λουτρών αυτών, στους Ρωμιούς Φλωρινιώτες θύμιζαν το Βυζάντιο. Αυτός είναι ο λόγος που ο Δήμος Φλώρινας, το 1915, ονόμασε αυτήν την οδό, ως οδός Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Δημήτριος Μεκάσης