Οι γυναίκες της Φλώρινας

Η Παλιά Αγορά, το 1917. 

Μια χριστιανή Βαροσιάνα με μοντέρνο ντύσιμο και χωρίς μαντίλα στο κεφάλι. 

Πιο πέρα οι μουσουλμάνες με τα τουρμπάνια, πιστές στις αυστηρές παραδόσεις τους.

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα υπήρχε μεγάλη ανομοιογένεια στον πληθυσμό της Φλώρινας. Δυο μεγάλες θρησκευτικές ομάδες, χριστιανών και μουσουλμάνων, με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά η κάθε ομάδα, αλλά και μικρότερες υποομάδες με εθνικά χαρακτηριστικά. Μέσα σε αυτές

τις θρησκευτικές ομάδες ο ρόλος της γυναίκας διέφερε, παρόλο που ζούσαν όλοι μαζί στην ίδια πόλη.

Οι μουσουλμάνες, με τους φερετζέδες και τα λευκά μακριά τουρμπάνια, με τα μακριά σκούρα μονόχρωμα φορέματα, ήταν όλες ίδιες. Ομοιομορφία, χωρίς να μπορεί να δει τα χαρακτηριστικά του προσώπου. Ήταν οι γυναίκες των κατακτητών, που ποτέ δεν εργάζονταν και ασχολιόνταν μόνο με τα οικιακά. Γνώριζαν γραφή και ανάγνωση, τόσο, όσο χρειαζόταν για την μελέτη του Κορανίου. Οι πλούσιοι μουσουλμάνοι είχαν περισσότερες από 20 γυναίκες, ενώ οι φτωχοί μέχρι πέντε. Δεν είχαν καμία πρωτοβουλία στο σπίτι, καθώς το πάνω χέρι το είχαν οι άνδρες. Ο μουσουλμανικός  πληθυσμός κατοικούσε, από την Παλιά Αγορά και προς τα δυτικά, όπου τελείωνε η πόλη.

 Οι μουσουλμάνες Τσιγγάνες, που φαινομενικά είχαν ασπαστεί το Ισλάμ, κρατούσαν όμως πολλές συνήθειες από την παλιά τους θρησκεία, αυτές ήταν πιο ελεύθερες. Φορούσαν μακριά κόκκινα φορέματα και μαντίλα στο κεφάλι. Φτωχές γυναίκες που κατοικούσαν στον Γύφτικο Μαχαλά (Οδός Αιμιλιανού), κοντά στο Βαρόσι. Αυτές έφτιαχναν κόσκινα, που τα πουλούσαν στα παζάρια. Όμως, κάθε πρωί έβγαιναν για το μεροκάματο. Πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και κοσκίνιζαν αλεύρι. Η αμοιβή τους ήταν μια χούφτα αλεύρι στο ταγάρι τους. Μερικές Τσιγγάνες βοηθούσαν τους άνδρες τους, που ήταν σιδεράδες. Αυτές δούλευαν στο φυσερό για να δυναμώνει η φωτιά, όταν πύρωναν τα σίδερα. Κυρίως όμως οι Τσιγγάνες ασχολιόνταν με τα οικιακά, την κατασκευή κόσκινων και το κοσκίνισμα. Ήταν όλες αγράμματες. Ο Γύφτικος Μαχαλάς ήταν, όπου σήμερα τα Καυκάσικα. Η Τούρκοι την γειτονιά αυτήν την έλεγαν «Καλμπουρτζί Μαχαλεσί», που σημαίνει «η γειτονιά των κοσκινάδων».

Οι εβραίες ανήκαν σε μια μικρή κλειστή ομάδα. Μάθαιναν λίγα γράμματα από του Ραβίνους, για να διαβάζουν τα ιερά τους βιβλία. Η θρησκευτική γνώση διατηρούσε την παράδοση τους. Οι εβραϊκές οικογένειες ήταν πολύ φτωχές. Οι εβραίες εργάζονταν, ως υπηρέτριες και πλύστρες στα πλούσια σπίτια της Φλώρινας. Όταν παντρευόταν, έπαιρναν λίγα χρήματα, για το ξεκίνημα της ζωής τους, από την Συναγωγή. Αυτά τα χρήματα τα συγκέντρωνε ο Ραβίνος, από κάποιους εράνους που έκαμναν μεταξύ τους.

Οι χριστιανές γυναίκες του κέντρου ήταν διαφορετικές. Ήταν αυτές που κατοικούσαν στο Βαρόσι, στο Τσεκούρι, στα Καζάνια και στην γειτονιά του Αγίου Γεωργίου. Ήταν οι αστικοποιημένες γυναίκες, που είχαν φοιτήσει στο δημοτικό σχολείο και γνώριζαν γράμματα, αλλά και νοικοκυριό. Δεν έκαμναν άλλη εργασία, καθώς γι αυτές εργαζόταν μόνο οι άνδρες. Μερικές από αυτές έγιναν δασκάλες, και άλλες μοδίστρες. Αυτά ήταν τα πρώτα γυναικεία επαγγέλματα. Μόνο οι χήρες εργαζόταν στα καταστήματα των ανδρών τους, μέχρι να μεγαλώσουν τα αγόρια τους, για να αναλάβουν το μαγαζί. Αλλά και οι φτωχές γυναίκες δούλευαν περιστασιακά, ως πλύστρες στα σπίτια των πλουσίων. Το ντύσιμό τους ήταν αστικό. Τους ενδιέφερε η μόδα. Τα μαύρα μακριά φορέματα και οι μαντίλες, μετά το 1920, έγιναν μοντέρνα ρούχα, αλλά πάντα το φόρεμα έφτανε μέχρι την μέση της γάμπας.

Η γειτονιά των Τσουκαλάδων, όπου έμεναν οι αγγειοπλάστες ήταν επίσης χριστιανική. Η γυναίκα του αγγειοπλάστη εργαζόταν μαζί του. Ζύμωνε τον πηλό και έφτιαχνε αγγεία στον τροχό. Και όταν δεν έφτιαχνε αγγεία ασχολιόταν με το νοικοκυριό.

Στις χριστιανικές γειτονιές: Βοϊδομαχαλά,  Πάνω και το Κάτω Τσιφλίκι, οι περισσότεροι ήταν αγρότες. Οι γυναίκες εργαζόταν στα χωράφια και στα αμπέλια. Πολλές γυναίκες είχαν κήπους και πουλούσαν οι ίδιες τα λαχανικά τους, στο παζάρι της Φλώρινας.   

Τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας και λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση του 1912, αυτοί ήταν οι ρόλοι των γυναικών στην μικρή μας πόλη. Αργότερα οι μουσουλμάνες ανταλλάχτηκαν. Μια νέα εποχή ξεπρόβαλε και η γυναίκα βγήκε στην αγορά εργασίας, όταν απελευθερώθηκε από τα τελευταία κοινωνικά ταμπού. Δεν κέρδισε τίποτα η γυναίκα. Απλώς παγιδεύτηκε σε ένα σύστημα, που την θέλει πρώτα εργαζόμενη και μετά μάνα και νοικοκυρά.

Δημήτρης Μεκάσης