Από το τσουκάλο στο ηλεκτρικό κουδούνι

Ρόπτρο τύπου «τσουκάλου»,  

(19^ος αιώνας)

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Τα σπίτια της Φλώρινας, του 19^ου αιώνα, ήταν χτισμένα με τέτοιο τρόπο, ώστε να παρέχουν ασφάλεια. Μικρά παράθυρα ή καθόλου στο ισόγειο, με ξύλινες εξώπορτες και ψηλούς μαντρότοιχους. Η αρχιτεκτονική τους

φανερώνει την ανασφάλεια που ένοιωθαν οι άνθρωποι εκείνη την περίοδο.  

Τα τούρκικα σπίτια ήταν χτισμένα σε νεώτερες γειτονιές, από τα Δικαστήρια προς τα δυτικά. Αυτά είχαν μεγάλες αυλές και ψηλούς τοίχους, ώστε κανείς να μη μπορεί να δει την αυλή. Οι αυλόπορτες ήταν ξύλινες με μικρή σκεπή από κεραμίδια. 

Τα χριστιανικά σπίτια ήταν μικρά, κολλητά, με μικρές αυλές, ψηλούς τοίχους και στενόμακρους διαδρόμους που έφταναν μέχρι το εσωτερικό του οικοδομικού τετραγώνου, όπου υπήρχαν σπίτια. Οι αυλές-διάδρομοι έκλειναν με πόρτα. Με αυτόν τον τρόπο το οικοδομικό τετράγωνο γινόταν σαν κάστρο και παρείχε ασφάλεια τις νύχτες.

Αν κάποιος ήθελε να επικοινωνήσει με τους ένοικους, όταν οι πόρτες ήταν κλειστές, και κυρίως το βράδυ, χτυπούσε το ρόπτρο. 

Τα χρόνια εκείνα συνηθίζονταν οι κουδούνες για τα σπίτια που ήταν στο εσωτερικό του οικοδομικού τετραγώνου. Η πόρτα της αυλής-διαδρόμου έκλεινε το βράδυ με αμπάρα. Υπήρχε όμως μια σιδερένια λαβή στο κούφωμα της εξώπορτας, που ήταν συνδεδεμένη με ένα χοντρό σύρμα. Το σύρμα αυτό έφτανε μέχρι το σπίτι, όπου συνδεόταν με ένα μεγάλο κουδούνι, από αυτά που κρεμούσαν στις αγελάδες. Όταν τραβούσαν την λαβή, ταυτόχρονα χτυπούσε και η κουδούνα. Άφηναν την λαβή και η κουδούνα επανερχόταν στην θέση της. Το ίδιο έκαμαν πολλές φορές, μέχρι να τους ακούσει ο νοικοκύρης για να πάει να τους ανοίξει την αυλόπορτα.

Αν το σπίτι ήταν στον δρόμο, στην εξώπορτά του είχε το τσουκάλο. Τα ρόπτρα αυτά, τα τσουκάλα, τα έφτιαχναν οι σιδεράδες της πόλης μας. Ήταν σιδερένια, είχαν σχήμα «Γ», ήταν καρφωμένα πάνω στην ξύλινη πόρτα και κρέμονταν ανάποδα. Το μήκος τους ήταν λιγότερο από δυο πιθαμές. Υπήρχε και ένα πλατύ σίδερο, καρφωμένο στην πόρτα, στο ύψος του ρόπτρου. Χτυπούσαν λοιπόν το ρόπτρο πάνω στο σίδερο, και ο ξερός εκείνος κρότος ακουγόταν μέσα στο σπίτι. Αυτά ήταν τα ρόπτρα του 19^ου αιώνα. Μερικά από αυτά υπάρχουν και σήμερα σε κάποιες παλιές πόρτες ερειπωμένων σπιτιών. Τις κουδούνες και τα σιδερένια τσουκάλα τα έφτιαχναν οι τεχνίτες της Φλώρινας.

Μετά το 1920, η πόλη άρχισε να αλλάζει. Η Φλώρινα ήταν στην ελληνική επικράτεια και είχε απαλλαγεί από την πολιτική των Σουλτάνων, των Μπέηδων και των Αγάδων. Την περίοδο του Μεσοπολέμου άρχισαν να χτίζονται τα νεοκλασικά- εκλεκτικιστικά σπίτια, που ήταν χαρούμενα σπίτια. Οι μαντρότοιχοι αντικαταστάθηκαν από φράχτες με σιδερένια κάγκελα και καλαίσθητες σιδερένιες καγκελωτές πόρτες. Οι σιδεράδες της πόλης μας ήταν πραγματικοί καλλιτέχνες. Οι κάτοικοι της πόλης μας απέβαλαν τις φοβίες τους και κοιμόταν με ξεκλείδωτες τις πόρτες.  

Ρόπτρο τύπου «χεράκι»,  

(20^ος αιώνας)

Τα τσουκάλα αντικαταστάθηκαν από τα «χεράκια», που και αυτά ήταν ρόπτρα σε σχήμα χεριού. Τα σιδερένια χεράκια τα έφτιαχναν τα εργοστάσια και μπορούσε κανείς να τα προμηθευτεί, από τα καταστήματα σιδερικών. Τα χεράκια τα τοποθετούσαν στις σιδερένιες αυλόπορτες και στις ξύλινες ταμπλαδωτές πόρτες, που είχαν υπέροχα σχέδια. 

Τα ηλεκτρικά κουδούνια άργησαν να έρθουν, επειδή η ηλεκτρική εταιρεία της Φλώρινας έδινε ρεύμα μόνο μερικές ώρες το βράδυ. Όμως πρόδρομος των ηλεκτρικών κουδουνιών ήταν ένας τύπος κουδουνιού, που έμοιαζε με κουδούνι ποδηλάτου. Τα κουδούνια αυτά είχαν μια λαβή, σαν κουρδιστήρι, στην εξωτερική μεριά της πόρτας και ένα κουδούνι στερεωμένο στην εσωτερική μεριά της πόρτας. Όποιος ήθελε να χτυπήσει, στριφογύριζε την λαβή και το κουδούνι έβγαζε έναν ήχο, όπως αυτόν του κουδουνιού του ποδηλάτου.

Όταν όμως ιδρύθηκε η ΔΕΗ όλα άλλαξαν. Η Φλώρινα, από το 1957 και μετά, είχε  ηλεκτρικό ρεύμα όλο το εικοσιτετράωρο. Τότε εμφανίστηκαν και τα ηλεκτρικά κουδούνια. Τα περισσότερα σπίτια απέκτησαν ηλεκτρικό κουδούνι, όμως άφησαν τα ρόπτρα στις αυλόπορτες των σπιτιών τους για ντεκόρ, αλλά και για να θυμίζουν κάποιες περασμένες εποχές.

Το πρώτο θυροτηλέφωνο τοποθετήθηκε στην οικία Γεωργίου Παπαγεωργίου, ηλεκτρολόγου, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, πολύ πριν από την εμφάνιση των πολυκατοικιών. Μια νέα εποχή άρχισε.  Όμως τα τσουκάλα και τα χεράκια υπάρχουν ακόμη σε αρκετές πόρτες, που τα βλέπουν οι νεώτεροι με απορία, και αναρωτιούνται, επειδή δεν γνωρίζουν την χρήση τους.

Δημήτρης Μεκάσης