Έκθεση Ιδεών ή Πράξεων;

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Ένα από τα βασικά κριτήρια επιλογής μαθητών για τη συνέχιση των σπουδών τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί η λεγόμενη "γενική κοινωνική μόρφωση" δηλαδή η κατοχή και η ικανότητα γραπτής έκφρασης μιας άποψης για βασικά ηθικά και πρακτικά ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία ανθρώπων. Εδώ και δεκαετίες στο Ελληνικό

εκπαιδευτικό σύστημα η εξέταση αυτού του ασαφώς ορισμένου πεδίου γνώσης βασίζεται σε εγχώριους συγγραφείς που απασχολήθηκαν κατά καιρούς με τέτοιες έννοιες, πχ. εφέτος επιλέχθηκε ο σχολιασμός ενός αποσπάσματος του Ι. Παναγιωτόπουλου που αναφέρεται στην έννοια της "ανθρωπιάς". Άλλα παραδείγματα που ανακύπτουν συχνά είναι αυτά της τέχνης, της τεχνολογίας, του νόμου, της μαζοποίησης και του πολέμου που αποτελούν όντως τα θεμέλια στα οποία στηρίζεται η σύγχρονη και κάθε ανθρώπινη κοινωνία.

Ο περιορισμός όμως σε ένα τόσο στενό φάσμα της διαθέσιμης παγκόσμιας κοινωνικής γνώσης και εμπειρίας οδηγεί στο σοβαρό πρόβλημα της μερικής και ατελούς προετοιμασίας μελλοντικών προσωπικοτήτων. Επίσης ο τρόπος προσέγγισης αυτών των ζητημάτων μέσω της λογοτεχνικής έκφρασης, της συμβατικής επιχειρηματολογίας, της παράθεσης αλληλοσυγκρουόμενων απόψεων και της ανάλωσης σε ανεφάρμοστες ή αναποτελεσματικές λύσεις αφήνει το άτομο χωρίς σαφή βάση σκέψης και οδηγεί αναπόφευκτα, αργά ή γρήγορα σε ιδεακή στασιμότητα. Απαντήσεις σε αυτά τα ζητήματα δεν προέρχονται από την κοινή λογική που αναπτύχθηκε στη σύγχρονη Ελλάδα και καλλιεργείται εκτεταμένα στο εκπαιδευτικό σύστημα ως ιδανική, αλλά από καθολικές αρχές που έχουν τις ρίζες τους στους αρχαίους Έλληνες διανοητές και επαναδιατυπώθηκαν κατά καιρούς από διεθνούς εμβέλειας πνευματικούς ανθρώπους όπως ο Γκαίτε, ο Βολταίρος, ο Δάντης και ο "δικός" μας Ελύτης. Στο επιχείρημα ότι το επίπεδο των τελευταίων είναι δυσνόητο και ακατάλληλο για τη λυκειακή ηλικία, η απάντηση είναι ότι, αν ένας έφηβος δεν αποκτήσει βαθεία κατανόηση και δεν συνταραχθεί από έννοιες όπως η αρετή και φράσεις όπως "εν οίδα, ότι ουδέν οίδα", δεν πρόκειται να το πράξει αργότερα, παρά μόνο μερικοί από αυτούς κατ' εξαίρεση και τύχη.

Το ευαίσθητο μάθημα της "κοινωνικής γνώσης" οικοδομεί τη βάση της αντανακλαστικής συμπεριφοράς, των συνειδητών και υποσυνείδητων επιλογών και τελικά της καλής ή κακής μοίρας της μάζας αφού απαντάται ως κοινός παρανομαστής ξεχωριστά σε κάθε άτομο. Η χαμηλή ποιότητα εκπαίδευσης και μεθοδολογία εξέτασης που εφαρμόζεται δεν αποτελούν τυχαία γεγονότα: η παραμονή σε συμβατικό και σχετικό τρόπο σκέψης συντηρεί τις σημερινές απάνθρωπες συνθήκες μέσω της αύξησης της ανοχής του κόσμου απέναντι στους δυνάστες του, σε αντίθεση με τον ανώτατο κλασικό ανθρωπισμό που, αν καλλιεργούνταν ευρέως, θα οδηγούσε σε επανάσταση ιδεών και ακολούθως στην πολυπόθητη ικανοποίηση, πραγμάτωση και τελείωση.