Οι πλατείες των «κοινών τόπων»…

Βρισκόμαστε σε περίοδο μετάβασης από τη μνήμη και τον αναστοχασμό στην προσδοκία και την πρόβλεψη. Για να κατασκευάσουμε μια εικόνα του μέλλοντος πρέπει να κοιτάξουμε βαθιά στο παρελθόν. Το μέλλον δεν είναι άγραφη σελίδα, ούτε ανοιχτό βιβλίο.

Η σημερινή κατάσταση της χώρας μάς προτρέπει να διαβάσουμε την ιστορία της κρατικής μας οντότητας, να αναλογιστούμε τους τρόπους που αντιμετωπίστηκαν δύσκολες καταστάσεις και να αναλύσουμε τις συνέπειες τους… Μια τέτοια διαδικασία θα μας φωτίσει για την παρουσία του παρελθόντος στο μέλλον. Ένα μέρος του μέλλοντος που θα αντιμετωπίσουμε έχει ήδη καθοριστεί (ή μάλλον υποθηκευτεί) και δεν θα έχουμε κανένα έλεγχο πάνω του. Το μέρος αυτό του μέλλοντος σχετίζεται με τις υποχρεώσεις μας στους «προστάτες» μας. Το βιβλίο του μέλλοντος, όμως, έχει χώρο και για τις προσπάθειες που στοχεύουν στην προσέγγιση των προσδοκιών μας.
Ποιος όμως θα δρομολογήσει τη νέα πορεία; Οι πολιτικές μας ηγεσίες δεν πείθουν πια και το πολιτικό μας σύστημα που τις εξέθρεψε δεν μπορεί να δρομολογήσει τις απαιτούμενες εξελίξεις…

Είναι καιρός να αξιολογηθούν οι κίνδυνοι που μας απειλούν και να κινητοποιηθούν οι κατάλληλες δυνάμεις για να τους ξεπεράσουμε, θεμελιώνοντας την προοπτική για μια κοινωνία του μέτρου. Οι δυνάμεις αυτές βρίσκονται στη νέα γενιά. Η γενιά αυτή θα αναλάβει την ευθύνη που αποφύγαμε να πάρουμε πολλοί από μας. Θα πρέπει όμως να ξεπεράσει τις δικές μας παθητικότητες, να υιοθετήσει νέες αξίες, νέες ευαισθησίες, νέα ενδιαφέροντα, νέες επιδιώξεις, που να εξασφαλίζουν μια βιώσιμη, πολύπλευρη ζωή, μια ζωή του μέτρου. Πρέπει ν’ αλλάξει όλο το πρότυπο ζωής μας…

Είναι εύκολο να διαπιστώσουμε ότι έχουμε αποτύχει ν’ αναπτύξουμε μια νέα κουλτούρα που να βασίζεται στις πραγματικότητες της ζωής, στην ανθρώπινη ωρίμανση, στην πειθαρχημένη έκφραση των συναισθημάτων, στις τέχνες και στην καθημερινή πρακτική, στη σταθερή συμμετοχή των πολιτών στις δημόσιες υποθέσεις της κοινότητας, για χάρη της ένωσης των ανθρώπων και για πρακτικούς πολιτιστικούς σκοπούς. 

Σήμερα κυριαρχεί ο φόβος και η υποδούλωση στην κατανάλωση. Έχουμε πάψει να συμπαθούμε την ιστορία μας και να διευρύνουμε τις προοπτικές μας, έχουμε μια μακρά οπισθοχώρηση από τις ζωτικότητες και τις δημιουργικότητες ενός βιώσιμου περιβάλλοντος και μιας ισορροπημένης κοινοτικής ζωής. Η μεγάλη οικονομική κρίση μας απομακρύνει από το σχεδιασμό του μέλλοντος, αφού η δικαιολογία ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το παρόν… κυριαρχεί.

Αν θέλουμε, όμως, να επιβιώσουμε ως κρατική οντότητα πρέπει να βελτιώσουμε τον εαυτό μας, δηλαδή, πρέπει ν’ αλλάξει ο καθένας μας την προσωπική του κουλτούρα…

Οι πολύπλοκοι κοινωνικοί μετασχηματισμοί που είναι ικανοί να επηρεάσουν όλες τις εκφάνσεις της κοινωνίας αναδύονται από τις ιστορικές ανάγκες επιβίωσης των κοινωνιών. Οι γεμάτες πλατείες από θυμωμένους πολίτες είναι η δεξαμενή…

Ο μηχανισμός των αλλαγών έχει ήδη μπει σε λειτουργία… Το πρόβλημα είναι να μην πάρει διαστάσεις που οδηγούν σε περιπέτειες και ακυρωθεί ο ζητούμενος μετασχηματισμός. Αποτελεί απόλυτη αναγκαιότητα η λειτουργία της δημοκρατίας. Στις πλατείες οι άνθρωποι έχουν «κοινούς τόπους» που συγκροτούν τη μη συνειδητή βάση πάνω στην οποία κατασκευάζονται ιδεολογίες και θεωρίες. Αυτοί οι κοινοί τόποι πρέπει να αναζητηθούν, να βγουν στο φως και να αναλυθούν οι συνθήκες που τους γέννησαν, γιατί σε τέτοιες καταστάσεις βρίσκει χώρο η προπαγάνδα που μας πείθει και μας κάνει να ενεργούμε σε κατευθύνσεις που δεν τις είχαμε φανταστεί και με τις οποίες πιθανότατα να μην συμφωνούμε. Η ύπαρξη αυτών των κοινών τόπων μέσα μας είναι το κοινωνικό κενό του Είναι μας, η αχίλλειος πτέρνα μας (Ζακ Ελλυλ: η πολιτική αυταπάτη, Νησίδες, 2011). 

Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι για ν’ αλλάξουμε την κοινωνία μας πρέπει να απαλείψουμε τις εστίες που προκαλούν τα προβλήματα και οδηγούν στον κοινό παρανομαστή της πλατείας… Οι εστίες είναι γνωστές: διαφθορά, αναξιοκρατία, λαϊκισμός, ανευθυνότητα, έλλειψη παιδείας και αισθητικής αγωγής,….

Οι κοινοί τόποι ενσωματώνουν την απελπισία και την αβεβαιότητα και ενώνουν… Είναι όμως το αποτέλεσμα, πρέπει να πάμε στις πηγές που τους δημιούργησαν.

Όπως η αλυσίδα έχει την αντοχή του πιο αδύναμου κρίκου της, έτσι και το πιο αδύνατο σημείο της κοινωνίας μας, αυτό από το οποίο θα περάσει όλη η πολιτική χρεοκοπία, είναι η προσκόλλησή μας σ’ αυτούς τους κοινούς τόπους. Με αφετηρία αυτή την προσκόλληση δεν είναι εφικτή καμία δημοκρατική δημιουργία. 

Είναι η ευκαιρία να τα δούμε όλα από την αρχή: η προοπτική μας σήμερα είναι και πιο φωτεινή και πιο σκοτεινή από όσο ήταν ποτέ στην ιστορία μας… Ας δώσουμε παντού τη θέση στο φως….

Καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς

π. Πρύτανης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων