Η ηθική στη ζυγαριά

Οι «καθαρές λύσεις» και πώς να τις αποφεύγουμε

Η πληροφορία πως ο Μεγαλέξαντρος έκοψε τον Γόρδιο δεσμό του άρματος με το σπαθί του με ξάφνιασε παιδάκι και σε φάση όπου εκπαιδευόμουν σε σταυρόκομπους, ψαρόκομπους και γαϊδουρόκομπους, οπότε η τσενγκισχανική σπαθιά με την οποία καταστράφηκε ο περίτεχνος «ζυγόδεσμος εκ φλοιού κρανιάς» θόλωσε την εικόνα για τον μεγάλο ηγέτη. Ευτυχώς μεγαλώνοντας έμαθα πως κατ' άλλην 

πιθανοφανή εκδοχή ο στρατηλάτης αφαίρεσε τον πύρο του άρματος («πάνυ ραδίαν αυτώ γενέσθαι την λύσιν, εξελόντι του ρυμού τον έστορα καλούμενον, ω συνείχετο το ζυγόδεσμον», κατά Πλούταρχο) και έτσι αναπτερώθηκα, καθώς η αφαίρεση του πύρου μού φάνηκε αρκούντως πολυμήχανη και συνεπώς ελληνοπρεπέστερη λύση, η ζημιά πάντως είχε συντελεσθεί, διότι έκτοτε και ενδομύχως θαυμάζω τον συρτό ρεαλιστή Φίλιππο τον Β' περισσότερο από τον υπερρεαλιστήν υιόν του.

Η σπαθιά στον δαιδαλώδη κόμπο με «τας τύφλας αρχάς» συνάδει με το τρέχον σλόγκαν για «καθαρές λύσεις» που διακινείται ως ακαταμάχητο φετίχ στο απυρόβλητο του δημόσιου βίου. Πέραν όμως του Λαδά της δικτατορίας των συνταγματαρχών, που είχε διακηρύξει το χουντικό δόγμα «καθαρά χέρια», και ο γνωστότερος των προσφάτως συλληφθέντων τοκογλύφων είχε κατέλθει στον πολιτικό στίβο με το «Καθαρές λύσεις με καθαρά χέρια», ενώ από την άλλη το ΠΑΣΟΚ έρχεται απρόσμενα και μας φλομώνει με το ίδιο σύνθημα διά στόματος αρκετών υψηλόβαθμων στελεχών του• εσχάτως μάλιστα οι 20 βουλευτές που παρενέβησαν στο Εθνικό Συμβούλιο του κόμματος ζητούσαν με επιστολή τους «καθαρή λύση άμεσα στο θέμα της ηγεσίας». Ο λαός χρησιμοποιεί πάντως, πέραν του ιατρικού καθαρτικού / καθάρσιου, το σχετικό ρήμα αμφίσημα: «καθάρισα» (θετικό), «με καθάρισαν» (απευκταίον). Γλωσσικά αξιοσημείωτο είναι επιπροσθέτως ότι στα κυπριακά δημόσια έγγραφα οι «καθαρές αποδοχές» δεν αντιβάλλονται με τις ακαθάριστες, παρά με τις «ακάθαρτες».

Παρ' όλη τη μανία για καθαρότητα που τους διακατέχει, οι «πράσινοι» δεν έχουν καταφέρει να ξεκαθαρίσουν καν ποιοι θα είναι οι υποψήφιοι πρόεδροι του Κινήματός τους. Αλλά «καθαρές λύσεις» με υποψηφίους προέδρους που παίζουν κρυφτούλι δεν επιτυγχάνονται. Χώρια ότι μήτε και «καθαρές» απόψεις διαθέτουν στο ΠΑΣΟΚ και στη ΝΔ και αλλαχού.

Γενικότερα πάντως θεωρώ το καθαρτήριο σλόγκαν ανεδαφικό και αποπροσανατολιστικό για πολλούς λόγους από τους οποίους εκθέτω μερικούς: πρώτον, επειδή ως άνθρωποι δεν έχουμε εκ φύσεως «καθαρή» υπόσταση, γι' αυτό συμπεριφερόμεθα πότε ως ψυχο - ύλες (πήγα να πω: ψυχούλες) και πότε ως ψυχο - πνεύματα. Δεύτερον, επειδή η κοινωνία συγκροτείται από «μη καθαρούς» θεσμούς (λ.χ. κληρονομικό ή εταιρικό δίκαιο) και από σύνθετες πραγματικότητες (λ.χ. οι τοκογλύφοι της Θεσσαλονίκης οδηγούνται στην φυλακή ενώ οι «νόμιμοι» τραπεζικοί τόκοι, που φθάνουν ακόμη και να υπερεξαπλασιάσουν το άληκτο κεφάλαιο, οδηγούν στην σύλληψη του δεινοπαθούντος χρεώστη). Τρίτον, επειδή στην πολιτική ιστορία οι «καθαρές λύσεις» αφορούσαν κυρίως σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, για τούτο και καθίστανται αμφισβητήσιμες έως επικίνδυνες (πβ. με το Πουργκατόριο της Κολάσεως ή με τις εθνο - καθάρσεις). Η σύγχρονη πραγματικότητα είναι πολύ σύνθετη για να διευθετηθεί με μια σπαθιά: τα πράγματα είναι σε τελική ανάλυση απλά και καθαρά, αλλά «μόνον σε τελική ανάλυση» (Φρ. Ενγκελς). Και είναι βεβαίως «απλά, αλλά ποτέ απλούστερα».

Στα πεδία του ιδιωτικού και του δημόσιου ήθους η «καθαρή» στάση και η έντιμη συμπεριφορά είναι ωστόσο αδιαπραγμάτευτες, θα αντιτείνει κανείς. Φρονώ πως στον πολιτικό στίβο ιδιαίτερα θα πρέπει να υπερβούμε το δίλημμα «καθαροί/ηθικοί versus βρώμικοι/ανήθικοι ηγέτες» διότι αναδρομικά τουλάχιστον μήτε ίσχυσε μήτε και συνιστά ερμηνευτική κλείδα της πολιτικής ιστορίας, ενώ αφετέρου οι «καθαρολογίες» προκαλούν στο ταλασίφρον εκλογικό σώμα φρούδες προσδοκίες εξ ύψους σωτηρίας και κίβδηλες εικόνες υπεράνθρωπων στη θέση των πραγματικών υποψήφιων ηγετών, που είναι τι άλλο μισό - ηθικοί, μισό - ανήθικοι ακριβώς όπως και οι εκλογείς τους. Αντί να αναζητούμε τις «καθαρές λύσεις» και τους επίφοβους για τη δημοκρατία «καθαρούς ηγέτες» είναι φρονιμότερο να βουλώσουμε τ' αυτιά μας για να γλιτώσουμε από τις ηχηρές Σειρήνες του καθάριου και καθάρσιου και να προκρίνουμε τους ηγέτες που, όταν τους βάλουμε στη ζυγαριά, είναι περισσότερο ηθικοί απ' όσο ανήθικοι, περισσότερο «καθαροί» απ' όσο «βρώμικοι». Προσθέτω εδώ πως όσο πιο μεγάλος είναι ένας ηγέτης τόσο λιγότερο ενδιαφέρον έχει να ζυγιστεί με τα ζύγια της κοντόφθαλμης «καθαρότητας».

Οπως το έχει γράψει ο αείμνηστος Ευ. Παπανούτσος με εκπλήσσουσα τόλμη, «Χέρια που δουλεύουν δεν είναι ποτέ καθαρά» (Πρακτική φιλοσοφία). Και όλοι έχουμε προσέξει τα καθαρά, βελούδινα χέρια πόσο απωθητικά λόγω αχρησίας γίνονται• και τι πολλαπλές επιστρώσεις απαιτούν για να διατηρούνται ως ωραία τοιαύτα.

Μίμης Σουλιώτης

Πηγή: Τα Νέα