Ο τροχός

Κρικηλασία,
ο τροχός των αρχαίων Ελλήνων

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Ένα παιχνίδι ήταν και αυτό, ένα αυτοσχέδιο παιχνίδι των παιδιών άλλων εποχών. Ένας τροχός, που τον έλεγαν και τσέρκι, και ήταν ένα σιδερένιο στεφάνι από ένα παλιό βαρέλι κρασιού. Ένα βαρέλι που επισκευάστηκε ή πετάχτηκε και τα τσέρκια έγιναν παιχνίδι για τα παιδιά.

Μια φορά τον χρόνο, κατά τον μήνα 

Σεπτέμβριο οι βαρελάδες έβγαιναν στις γειτονιές και φώναζαν: «Βαρελάς, επισκευάζω βαρέλια». Τότε που σε κάθε σπίτι υπήρχαν τα βαρέλια στο υπόγειο και κάθε νοικοκύρης είχε το αμπελάκι του στο Τσαρσί ή στο Ουρδέσι. Πριν τον τρύγο και το πάτημα των σταφυλιών επισκεύαζαν και συντηρούσαν τα βαρέλια τους, για να είναι έτοιμα για το κρασί της νέας σοδιάς.

Και όταν ο βαρελάς έβρισκε δουλειά και επισκεύαζε κάποιο βαρέλι έξω από το σπίτι του νοικοκύρη, τα παιδιά της γειτονιάς παραμόνευαν. Περίμεναν τον βαρελά να πετάξει τα άχρηστα κομμάτια του βαρελιού. Οι σανίδες ήταν κατάλληλες για σκι τον χειμώνα, ενώ τα στεφάνια ή τσέρκια ήταν κατάλληλα για το παιχνίδι του τροχού. Τα σκουριασμένα στεφάνια στα χέρια των παιδιών άλλαζαν όψη. Γινόταν σαν καινούργια, μετά την περιποίηση που τους έκαμναν.

Κάποτε τα παιδιά επινοούσαν δικά τους παιχνίδια, επιτεύγματα της παιδικής εφευρετικότητας. Φτιαγμένα από απλά ευτελή υλικά.  Βέβαια τότε οι γονείς δεν είχαν την οικονομική άνεση, για να αγοράζουν παιχνίδια, αν αυτά υπήρχαν. Τότε που όλα ήταν απλά και εύκολα, και η ζωή γεμάτη χαρές και ξενοιασιά, χωρίς άγχος, καθώς οι απαιτήσεις όλων ήταν ένα πιάτο φαγητό και υγεία από τον Θεό. Απλή ζωή, απλά και τα παιχνίδια των παιδιών.

Ο τροχός, που τον έλεγαν και τσέρκι, ήταν ένα απλό παιχνίδι, που γύμναζε τα παιδιά και τους έδινε χαρά και ικανοποίηση. Τι ήταν ο τροχός;  Ήταν ένα στεφάνι από παλιό βαρέλι κρασιού. Ένα σιδερένιο στεφάνι, που συγκρατούσε τις σανίδες του βαρελιού. Τέτοια στεφάνια είχε αρκετά κάθε βαρέλι κρασιού. Βέβαια υπήρχαν και τα μικρότερα στεφάνια, από τα καδιά των τουρσιών.

Το παιχνίδι με τον τροχό ήταν φθινοπωρινό παιχνίδι. Με ένα κοντό ξύλο χτυπούσαν τον τροχό για να κινηθεί και να ισορροπήσει, και οι αγώνες άρχιζαν. Οι τροχοί κυλούσαν και έπαιρναν ταχύτητα από το χτύπημα με το ξύλο. Τα παιδιά έτρεχαν πίσω από τον τροχό και έτσι γύριζαν όλη την γειτονιά. Η πρώτη στάση γινόταν στην βρύση της γειτονιάς, για να πιουν άφθονο νερό και να ξεδιψάσουν, καθώς έτρεχαν αρκετή ώρα.

Τα πιο μικρά στεφάνια, αυτά των καδιών, γινόταν και αυτά τροχοί. Επειδή όμως ήταν μικροί τροχοί και δεν μπορούσαν να τα χτυπούν με το ξύλο, είχαν επινοήσει την «σούβλα» και με αυτήν τους έδιναν κίνηση και ταχύτητα. Η σούβλα φτιαχνόταν από χοντρό σύρμα, που το στράβωναν στις άκρες. Στην μια άκρη γινόταν η λαβή και στην άλλη άκρη ένα ανάποδο «Π», που συγκρατούσε τον τροχό και του έδινε κίνηση, καθώς το παιδί έτρεχε.

Στους άδειους δρόμους της γειτονιάς, τότε που δεν υπήρχαν αυτοκίνητα ούτε κίνηση, τα παιδιά έδιναν ζωή στην γειτονιά. Κουρεμένα κεφάλια, μαυρισμένα πρόσωπα, από τον ήλιο, κοντά παντελόνια με τιράντες και λιγνά ποδαράκια, που έτρεχαν γρήγορα πίσω από τον τροχό. Μερικά παιδιά μάλιστα έτρεχαν με τον τροχό και ταυτόχρονα μούγγριζαν προσποιούμενοι την μηχανή του αυτοκινήτου. Έτσι περνούσαν οι ημέρες, μέχρι που βαριόταν αυτό το παιχνίδι και έψαχναν να βρουν κάτι άλλο.

Στην αρχαιότητα το παιχνίδι αυτό ονομαζόταν «κρικηλασία» και υπάρχει πλήθος αγγείων με αναπαραστάσεις παιδιών που παίζουν με τον τροχό. Στην Ρωμαϊκή Εποχή πήρε άλλο όνομα και αργότερα ονομαζόταν «τσέρκι», από την ιταλική λέξη cerchio, που σημαίνει κύκλος, ενώ στην Βυζαντινή Εποχή ονομαζόταν «τροχός», από το ρήμα τρέχω. Εμείς το λέγαμε «τροχό».

Το παιχνίδι με τον τροχό υπήρχε μέχρι την δεκαετία του 1960, ίσως και λίγο αργότερα. Μετά χάθηκε, αφού η τεχνολογία έφερε άλλους τρόπους ψυχαγωγίας και παιχνιδιού. Τι να πεις στα σημερινά παιδιά για τον τροχό; Αυτά είναι καρφωμένα μπροστά από μια οθόνη και απολαμβάνουν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Παχύσαρκα και αγύμναστα με θολωμένο και ζαλισμένο μυαλό, από την εναλλαγή των κινούμενων σχεδίων της οθόνης. Ίσως τα σημερινά παιδιά χρειάζονται το τσέρκι περισσότερο από τα παιδιά προηγουμένων ετών. Να πάρουν τον τροχό και την σούβλα και να τρέχουν ασταμάτητα. Το τρέξιμο γυμνάζει και καθαρίζει το μυαλό, και ο τροχός ψυχαγωγεί.

Δημήτρης Μεκάσης