Το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα και οι ιερές ιαματικές πηγές

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Ένα μικρό ανηφορικό μονοπάτι οδηγεί από το Γιάζι στο εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα, που βρίσκεται ανάμεσα από το παλιό Ξενία και τα Ένδεκα Πεύκα. Βρίσκεται ακριβώς κάτω από  την εξοχική ταβέρνα «Άλσος». Ένα απέραντο πράσινο

λιβάδι, που κάποτε συγκέντρωνε τους Φλωρινιώτες στα υπαίθρια γεύματά τους, το καλοκαίρι. Ήταν και το αγαπημένο μέρος των παιδιών του Βαροσίου, όπου έπαιζαν πόλεμο και πετροπόλεμο και τον χειμώνα γλιστρούσαν με τα αυτοσχέδια έλκηθρά τους και τα σκι από σανίδες βαρελιών. Ήταν ο τόπος των περιπατητών της Κυριακής, που έφταναν μέχρι εκεί ντυμένοι με κουστούμια και γραβάτες κάνοντας μια στάση στο «Άλσος» για ένα τσίπουρο, πριν το μεσημέρι.

Τα εκκλησάκι ήταν ένα εικονοστάσι με την εικόνα του Αγίου Παντελεήμονος και μια καντήλα που κάποιοι την άναβαν χειμώνα καλοκαίρι. Ένας τοίχος χώριζε τον χώρο σε δυο επίπεδα, και μια βρύση που έτρεχε άφθονο νερό την άνοιξη και στέρευε το καλοκαίρι. Μερικά παγκάκια και γέρικες αγριοκερασιές. Αυτό ήταν το εκκλησάκι, το αγαπημένο εκκλησάκι των Φλωρινιωτών. Το παλιό εκκλησάκι ήταν πολύ απλό και υπήρχε μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950. Τότε ανακαινίστηκε και έγινε ένα εικονοστάσι με κόκκινα τούβλα, πολύ πιο περιποιημένο από το προηγούμενο. Μια κόκκινη γραμμή μέσα στο απέραντο πράσινο.

Στις 27 Ιουλίου, από παλιά πήγαιναν οι χριστιανοί Φλωρινιώτες και έκαμαν ένα μικρό πανηγύρι, προς τιμή του Αγίου Παντελεήμονα. Το φαγητό της ημέρας ήταν τα σιρδένια, που ήταν γεμιστά στομαχάκια αρνιών. Παντού στρωμένες κουβέρτες με απλωμένα φαγητά, που περίμεναν τον ιερέα να τελειώσει την λειτουργία, και μετά όλοι στο φαγητό και στο γλέντι. Το 1905 όμως, απαγορεύτηκε ο εκκλησιασμός και το πανηγύρι από τις τουρκικές αρχές. Η αιτία ήταν μια μεγάλη φασαρία που έγινε μεταξύ πατριαρχικών και εξαρχικών. Το εκκλησάκι ήταν ελληνικό με ελληνική εικόνα. Οι εξαρχικοί όμως την ημέρα του πανηγυριού πέταξαν την ελληνική εικόνα και τοποθέτησαν μια βουλγάρικη εικόνα. Ακολούθησαν φασαρίες και έπεσε πολύ ξύλο. Για να μην επεκταθούν οι ταραχές στην πόλη, οι τουρκικές αρχές απαγόρευσαν το πανηγύρι. Μετά το 1912, το πανηγύρι γινόταν, αλλά περιοριζόταν σε ένα απλό υπαίθριο γεύμα.

Το νερό της βρύσης του ήταν ιαματικό, καθώς και των άλλων πηγών που βρίσκονται πιο πέρα. Πίστευαν ότι το νερό αυτό θεραπεύει τις ασθένειες των ματιών, και μάλιστα ήταν πολύ ιαματικό τον μήνα Μάιο. Ήταν οι ιερές πηγές των Λυγκηστών, όπως τις αναφέρουν οι Γάλλοι επιστήμονες, που ασχολήθηκαν με την ιστορία της πόλης μας, κατά την διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Κάποτε όμως οι Λυγκηστές κατέβηκαν στην σημερινή θέση της πόλης, και αργότερα έγιναν χριστιανοί. Γι αυτούς όμως οι πηγές παρέμειναν και ιαματικές και ιερές. Τότε έκαμαν το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονος, που ήταν ιατρός και θεραπευτής. Στην θέση όπου χτίστηκε το Ξενία οικοδόμησαν ένα μικρό ναό του Αγίου Παντελεήμονος, που καταστράφηκε, πριν το 1800. Η γαλλική αποστολή βρήκε τα θεμέλια αυτού του ναού στις ανασκαφές του 1917. Η εκκλησία αυτή, καθώς και το εκκλησάκι με το αγίασμα έδωσαν σε όλον τον λόφο την ονομασία «Λόφος του Αγίου Παντελεήμονος». Οι Τούρκοι τον ονόμαζαν «Εκκλησέ Τεπέ», που σημαίνει «Λόφος της εκκλησίας».

Πολλοί ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει συνέχεια μεταξύ του αρχαίου οικισμού στον λόφο και της σημερινής πόλης. Το εκκλησάκι αυτό με τις ιαματικές πηγές του, που ήταν τόπος λατρείας στην αρχαιότητα και στον χριστιανικό κόσμο δηλώνει μια συνέχεια: ότι ήταν Λυγκηστές οι πρώτοι κάτοικοι της Φλώρινας, που διατήρησαν τις παραδόσεις τους, ακόμη και όταν έγιναν χριστιανοί. Το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονος είναι ορόσημο στην ιστορία της πόλης μας. Είναι ο συνδετικός κρίκος του αρχαίου και του χριστιανικού κόσμου.

Αργότερα η Φλώρινα κατελήφθη από τους Σέρβους και μετά από τους Τούρκους. Οι μουσουλμάνοι ονόμαζαν τις ιαματικές πηγές «Παντίακ». Εκεί γιόρταζαν οι μουσουλμάνοι την ιερή άνοιξη, την 1^η Μαΐου,  και έπλεναν τα μάτια τους, από την βρύση που βρίσκεται πενήντα μέτρα δυτικά από το εκκλησάκι. Η βρύση αυτή υπάρχει και σήμερα. Ανακαινισμένη το 1960 περίπου, από το «Σπίτι Παιδιού» και ονομάζεται «Βρύση του Κυνηγού». Το νερό της είναι πολύ βαρύ.

Στις 27 Ιουλίου 1994 έγιναν τα εγκαίνια του μικρού ναού του Αγίου Παντελεήμονος. Ο χώρος άλλαξε. Τίποτε δεν θυμίζει πια το γραφικό παλιό εκκλησάκι. Ακόμη και το αγίασμά του δεν είναι το ιαματικό νερό, αλλά νερό από το κεντρικό υδραγωγείο. Και οι επισκέπτες του ελάχιστοι, αφού κανείς πια δεν περπατά στα δρομάκια του βουνού. Ούτε γίνονται υπαίθρια γεύματα σε χρωματιστές κουβέρτες στρωμένες στο καταπράσινο λιβάδι. Το νέο εκκλησάκι, κάτασπρο, στέκει εκεί για να μας θυμίζει την ζωντάνια που είχε κάποτε αυτό το μέρος. Να μας θυμίζει επίσης ότι ο τόπος αυτός είναι ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας της πόλης μας.

Δημήτριος Μεκάσης