Τα πέτρινα σπίτια της Φλώρινας

Η Φλώρινας στο τέλος της δεκαετίας του 1950.

Πώς άραγε ήταν η μεσαιωνική πόλη;

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Τα σπίτια που ονομάζομε παραδοσιακά, αυτά του 19^ου αιώνα, κατασκευασμένα με πέτρες, ξύλα, άχυρα, πλίνθους και καμπυλωτά κεραμίδια, είναι χαρακτηριστικά της περιόδου της τουρκοκρατίας. Με την προεξοχή του πρώτου ορόφου, και πολλά παράθυρα στον πρώτο όροφο, κολλητά το ένα δίπλα στο άλλο στις χριστιανικές γειτονιές και με

μικρές αυλές, σε αντίθεση με τις τούρκικες γειτονιές, όπου τα σπίτια είχαν τεράστιες αυλές και το ένα σπίτι μακριά από το άλλο. Αυτήν την εικόνα παρουσίαζε η Φλώρινα στα τέλη του 19^ου αιώνα. Ποια όμως ήταν η εικόνα της Φλώρινας, πριν την τουρκική κατάληψη;

Η γαλλική αποστολή, το 1918, αναφέρει το πιο παλιό σπίτι της Φλώρινας, που ίσως ήταν 500 χρόνων, αν και ακούγεται λίγο απίθανο. Το σπίτι αυτό βρισκόταν στην οδό Παύλου Μελά, ίσως στον σημερινό πεζόδρομο, και ήταν πέτρινο. Είχε ωραία εξωτερική εμφάνιση, με μεγάλη βεράντα, χτισμένο από λαξευμένες πέτρες. Σύμφωνα με τους Γάλλους αυτό το σπίτι ήταν το μοναδικό στην Φλώρινα, που έδινε την εντύπωση ότι ο παλιός ιδιοκτήτης του είχε εμπορικές σχέσεις με την Αδριατική, με το εμπόριο της Βενετίας και την Δημοκρατία της Ραγκούσας (Ντουμπρόβνικ). Ίσως, σε αυτό κάποτε έμενε ένας έμπορος, που πλούτισε από τις εμπορικές συναλλαγές του, με τις πόλεις της Αδριατικής, πριν από πολλούς αιώνες. Αυτά αναφέρουν οι Γάλλοι ερευνητές. Πάντα όμως με επιφύλαξη, επειδή οι πηγές για την ιστορία της Φλώρινας, πριν την τουρκική κατάληψη είναι ελάχιστες.

Από τα τουρκικά κατάστιχα γνωρίζουμε ότι η πόλη της Φλώρινας τον 15^ο αιώνα είχε 199 χριστιανικές οικογένειες και 44 μουσουλμανικές. Κατά προσέγγιση είχε 1.000 χριστιανούς κατοίκους και 250 μουσουλμάνους περίπου. Οι Τούρκοι κατοίκησαν μακριά από το κέντρο της πόλης, στην δυτική μεριά, ξεκομμένοι και απομονωμένοι από την πόλη τα πρώτα χρόνια. Οι μουσουλμάνοι που κατοικούσαν στις χριστιανικές συνοικίες ήταν εξισλαμισμένοι κάτοικοι της πόλης μας.

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η Φλώρινα ήταν μια μικρή πόλη, με χριστιανικό πληθυσμό, πριν την εισβολή των Τούρκων. Ήταν μια πόλη με διαφορετική αρχιτεκτονική, από αυτή που αναπτύχτηκε στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Οι Τούρκοι συνήθιζαν να χτίζουν κατοικίες με ευτελή υλικά, και πριν τα σπίτια τους κλείσουν έναν αιώνα ζωής, τα κατεδάφιζαν και έχτιζαν άλλα νέα σπίτια με την ίδια αρχιτεκτονική. Με τον ίδιο τρόπο έχτιζαν και οι χριστιανοί τα σπίτια τους. Όμως στα χρόνια του Βυζαντίου τα σπίτια της Φλώρινας ήταν πέτρινα, που άντεχαν περισσότερα χρόνια, από αυτά των ξύλινων σπιτιών της τουρκοκρατίας.

Μια μαρτυρία για τα σπίτια της Φλώρινας έχομε του Εβλιγιά Τσελεμπί, που πέρασε από την Φλώρινα το 1662, δηλαδή δυόμιση αιώνες μετά την τουρκική κατάληψη, όταν ακόμη υπήρχαν οι βυζαντινές συνήθειες. Ο Τσελεμπί για την Φλώρινα έγραφε: «Συνολικά έχει 500 σπίτια σκεπασμένα με κεραμίδια, με παραδεισένια αμπέλια, χτισμένα με πέτρα, αλλά αραιοχτισμένα». Παρατηρούμε λοιπόν, ότι τα σπίτια της Φλώρινας ήταν πέτρινα, με κεραμοσκεπές, και με μεγάλες αυλές, όπου υπήρχαν αμπέλια. Και αφού είχαν αμπέλια επρόκειτο για χριστιανικά σπίτια. Από τον αριθμό των σπιτιών φαίνεται ότι ο πληθυσμός είχε αυξηθεί, και πιθανότατα η αύξηση αυτή οφείλονταν στην εισροή μουσουλμανικών οικογενειών.

Οι μεγάλες αυλές των χριστιανικών σπιτιών κατακερματίστηκαν και έγιναν μικρά οικόπεδα, καθώς οι Τούρκοι καδήδες τιμωρούσαν σκληρά τους χριστιανούς εμπόρους, με κατάσχεση μέρους των περιουσιών τους. Ήταν οι γνωστές «αβανίες» δηλαδή συκοφαντίες, για τις οποίες έγραψε ο Πουκεβίλ, που πέρασε από την Φλώρινα, το 1807. Αποτέλεσμα των αβανιών ήταν να φτωχαίνουν οι χριστιανοί και να πλουτίζουν οι μουσουλμάνοι. Αλλά και η πόλη άλλαξε, καθώς τα σπίτια των χριστιανών έγιναν μικρά, από ευτελή υλικά. Στο κέντρο της πόλης, όπου κατοικούσαν οι χριστιανοί προστέθηκαν και οι μουσουλμάνοι και έγινε πυκνοκατοικημένο. Ο Πουκεβίλ αναφέρει 700 χριστιανικές και μουσουλμανικές οικογένειες στην πόλη της Φλώρινας.

Η μεσαιωνική Φλώρινα φαίνεται ότι ήταν μια ωραία κωμόπολη, με 1.000 χριστιανούς κατοίκους περίπου, με πέτρινα σπίτια, αρκετές εκκλησίες, δημόσια λουτρά, και κάστρο στην κορυφή του λόφου. Όλα άλλαξαν όμως μετά την τουρκική κατάληψη, και με την πάροδο του χρόνου χάθηκαν τα πέτρινα οικοδομήματα. Μόνο ένα πέτρινο σπίτι έμεινε από την μεσαιωνική Φλώρινα, που το κατέγραψαν οι Γάλλοι. Κανείς όμως παλιός Φλωρινιώτης δεν θυμάται αυτό το σπίτι, ούτε έχομε καμιά φωτογραφία από αυτό. Η έρευνα όμως δεν τελειώνει ποτέ. Ίσως μελλοντικά να υπάρξουν περισσότερα στοιχεία για τα πέτρινα σπίτια της μεσαιωνικής Φλώρινας.

Δημήτρης Μεκάσης