Οι βρύσες και οι κάνουλες

Ένα κοριτσάκι γεμίζει την στάμνα από την βρύση της γειτονιάς στην οδό Ι. Άρτη. 

Στο βάθος το αρτοποιείο και η οικία Μιτσκίνη το 1943

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Από την αρχαιότητα και μέχρι τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, οι βρύσες της πόλης μας, έτρεχαν ασταμάτητα, επειδή δεν υπήρχαν κάνουλες. Τότε κάθε γειτονιά είχε μια και δυο βρύσες, αρκετά εντυπωσιακές, ως προς την εμφάνισή τους, και κάθε μια είχε διαφορετική γεύση νερού. Όλες οι βρύσες είχαν όνομα. Τα υδραγωγεία τους ήταν μικρά, που συσσώρευαν το νερό

των πηγών του βουνού. Αυτά βρίσκονταν στην μέση των λόφων, όπου ήταν και οι ζώνες των νερών. Ήταν μερικά μικρά υδραγωγεία στον νότιο λόφο και άλλα τόσα στον βόρειο λόφο. Το νερό ήταν πόσιμο, αλλά λιγοστό. 

Η πόλη όμως είχε ανάγκες από νερό για κάθε χρήση. Το πρόβλημα της λειψυδρίας το είχαν λύσει ανοίγοντας πηγάδια σε κάθε σπίτι. Το πηγαδίσιο νερό ήταν άφθονο, αλλά μη πόσιμο, καθώς αυτό ήταν βαρύ νερό και άνοστο. Μόνο τα πηγάδια από την άλλη μεριά του ποταμού προς τον νότιο λόφο είχαν ελαφρύ και πόσιμο νερό.

Η τουρκική Δημαρχία δεν ενδιαφερόταν πολύ για την ύδρευση της πόλης. Όμως, ο πρώτος Δήμαρχος του ελληνικού Δήμου Φλώρινας, ο Τέγος Σαπουντζής, αλλά και οι συνεργάτες του,  από το 1912 μέχρι το 1914, έκαναν πολλές προσπάθειες για να βρουν αρκετό πόσιμο νερό, αλλά και να γίνει σωστή διαχείριση αυτού. Το νερό σπαταλιόταν, καθώς δεν υπήρχαν κάνουλες στις βρύσες των γειτονιών. Οι ενέργειες αδράνησαν με το ξέσπασμα του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Όταν όμως έφτασε η γαλλική στρατιά, το πρόβλημα της λειψυδρίας έγινε πιο έντονο. Το 1917, όταν το μέτωπο του πολέμου απομακρύνθηκε προς το Μοναστήρι, ο γαλλικός στρατός έκανε διάφορα έργα για να φέρει νερό στην πόλη της Φλώρινας από το χωριό Υδρούσα. Ανακατασκεύασε μάλιστα 14 παλιές βρύσες και τοποθέτησε κάνουλες στους σωλήνες. Ήταν οι πρώτες κάνουλες στις βρύσες των γειτονιών. Οι κάνουλες περιόρισαν την σπατάλη του πόσιμου νερού.

Το 1924, επί Δημάρχου Γεωργίου Σίμου, ο Δήμος Φλώρινας αγόρασε σιδηροσωλήνες και έφτιαξε το δίκτυο ύδρευσης. Διατήρησε τις παλιές βρύσες και πρόσθεσε άλλες 26 βρύσες στις γειτονιές. Όλες οι βρύσες είχαν κάνουλες. Οι κάνουλες όμως είχαν ελατήριο και έπρεπε κανείς να πιέσει με δύναμη το κουμπί για να τρέξει το νερό. Τοποθέτησαν τέτοιες κάνουλες, επειδή πολλοί δεν έκλειναν τις βρύσες, από αδιαφορία ή από συνήθεια, με αποτέλεσμα να σπαταλιέται το νερό. Οι κάνουλες με ελατήριο εξοικονομούσαν μεγάλες ποσότητες νερού, καθώς αυτές έκλειναν αυτόματα, όταν δεν πιεζόταν με το χέρι το κουμπί. Ήταν όμως σκληρό το ελατήριο και επίπονο για όλους. Και μάλιστα τα παιδιά, όταν ήθελαν να πιουν νερό, ένα από τα παιδιά έπιανε το κουμπί και κυριολεκτικά κρεμόταν από το σωλήνα για να πιουν τα υπόλοιπα παιδιά νερό.

Το 1928, υπήρχαν πέντε μικρά υδραγωγεία στους λόφους της Φλώρινας. Στον νότιο λόφο ήταν το παλιό υδραγωγείο, πάνω από την οδό Ιωαννίνων και ένα ακόμη πάνω από την οδό Κιλκίς. Στον βόρειο λόφο ήταν το νέο υδραγωγείο, το υδραγωγείο της αγοράς και το υδραγωγείο των στρατώνων.

Την περίοδο 1954-1959, επί Δημάρχου Παντελή Παπαθανασίου, τοποθετήθηκαν σωλήνες ύδρευσης σε όλη την πόλη και κατασκευάστηκε το εξωτερικό και εσωτερικό δίκτυο ύδρευσης. Τότε για πρώτη φορά απέκτησαν βρύσες μέσα στα σπίτια τους οι κάτοικοι της πόλης της Φλώρινας. Ήταν ένα πολύ μεγάλο έργο για εκείνη την εποχή. Οι βρύσες των γειτονιών όμως υπήρχαν μέχρι και την δεκαετία του 1960. Θυμάμαι τον παππού μου, που παρόλο που είχαμε βρύση στο σπίτι, με έστελνε κάθε μεσημέρι να γεμίσω μια κανάτα νερό, από την βρύση της οδού Κρέσνας, επειδή το νερό αυτό ερχόταν από τα Καβάκια και είχε διαφορετική γεύση και θερμοκρασία, από το νερό του νέου υδραγωγείου.

Με την ύδρευση της πόλης ασχολήθηκε και ο Δήμαρχος Γεώργιος Θεοδοσίου, το 1960 περίπου, και μετά την Μεταπολίτευση ο Δήμαρχος Αναστάσιος Σούλας, που κατασκεύασε νέα υδραγωγεία και έφερε νερό από την Δροσοπηγή. Το έργο αποπερατώθηκε από τον Δήμαρχο Νικόλαο Χάσο, στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Η Φλώρινα γλύτωσε από την λειψυδρία των θερινών μηνών, αλλά το κόστος του νερού για τα νοικοκυριά έγινε πανάκριβο.

Αλλά ας επανέλθουμε στις κάνουλες, τότε που το νερό ήταν δωρεάν, και οι κάνουλες κρατούσαν γεμάτα τα υδραγωγεία. Η λέξη κάνουλα είναι λατινική. Στα αρχαία ελληνικά ονομάζεται στρόφιγξ και στρόφιγγα, αλλά και κρουνός. Οι κάνουλες για τις βρύσες νερού ήταν άγνωστες στα μέρη μας. Γνώριζαν όμως και χρησιμοποιούσαν τις ξύλινες κάνουλες των βαρελιών του κρασιού. Οι κάνουλες νερού ήταν πάντα μεταλλικές και κυρίως από χαλκό. Με την πάροδο του χρόνου οι κάνουλες του νερού βελτιώθηκαν και άλλαξαν σχήματα και μέταλλα. Οι πρώτες χάλκινες κάνουλες αποσύρθηκαν και στην θέση τους τοποθετήθηκαν νέες φιγουράτες και εύχρηστες και γυαλιστερές κάνουλες.

Η λέξη κάνουλα συνδέθηκε με τον πλούτο. Η φράση «άνοιξε η κάνουλα» σημαίνει ότι το χρήμα ρέει. Συνδέθηκε όμως και με την φτώχεια. Η φράση «έκλεισε η στρόφιγγα» σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πια χρήματα.

Δημήτρης Μεκάσης