Tα Οριακά Προβλήματα

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Ένα από τα κυριότερα φιλοσοφικά ερωτήματα αποτελεί αυτό του νοήματος του κόσμου και της ζωής. Κάθε φιλόσοφος, επιστήμονας, καλλιτέχνης και νοήμον άνθρωπος έχει διατυπώσει τον δικό του υπαρξιακό

προβληματισμό και έχει προτείνει αντίστοιχη απάντηση. Παρόμοιο πρόβλημα αποτελεί εκείνο της αρχής του σύμπαντος στο οποίο έχουν δοθεί επιστημονικές, θεολογικές και φιλοσοφικές απαντήσεις, αλλά καμία δεν μπορεί να αποδειχθεί με βεβαιότητα και αποτελούν περισσότερο θέμα πίστεως. Τέτοιου είδους ερωτήματα μπορούν να ονομαστούν Οριακά αφού αφορούν στο όριο και την αρχή μιας έννοιας. Σχετική στα μαθηματικά είναι η έννοια του απείρου το οποίο έχει μέγεθος που ξεπερνά οποιαδήποτε νοητή σύλληψη. Επίσης η έρευνα του ανθρώπινου εγκεφάλου συνιστά οριακό πρόβλημα καθώς ερωτά αν ο άνθρωπος μπορεί να κατανοήσει την ίδια του τη νοημοσύνη, να εξηγήσει τη Συνείδησή του και να κατασκευάσει ισοδύναμη με αυτόν τεχνητή νοημοσύνη.

Για την προσέγγιση των οριακών προβλημάτων υπάρχουν δύο δυνατές επιλογές. Η πρώτη αποδίδει μία συμβατική απάντηση που χωρίς να μπορεί να αποδειχθεί, γίνεται ωστόσο αποδεκτή με σκοπό να ικανοποιήσει το "βάσανο" της αγνοίας. Για παράδειγμα δεχόμαστε ότι την αρχή του σύμπαντος αποτελεί η Μεγάλη Έκρηξη ή ότι το άπειρο είναι το πιο μεγάλο μέγεθος που μπορούμε να συλλάβουμε. Τί συνέβει όμως πριν από την αρχή του σύμπαντος και ποιό είναι το μεγαλύτερο μέγεθος από αυτό που μπορούμε να φανταστούμε; Ετσι η αποδοχή μιας απάντησης σε ένα οριακό πρόβλημα δεν το επιλύει αλλά το αναπαράγει αναδρομικά. Στις αρχές του 20ου αιώνα η επιστημονική κοινότητα διακατεχόταν από την αισιοδοξία ότι όλα τα ερωτήματα μπορούν να απαντηθούν, γεγονός που οδήγησε το βρετανό μαθηματικό Bertrand Russell να εκκινήσει ένα μεγαλεπίβολο επιστημονικό έργο το οποίο θα μπορούσε να επιλύσει όλα τα ζητήματα. Τη δεκαετία του 1930 όμως ο αυστριακός μαθηματικός Kurt Goedel επεκτείνοντας τις πρώιμες διατυπώσεις του γερμανού Georg Cantor, απέδειξε με το περίφημο θεώρημα της "Μη-Πληρότητας" των μαθηματικών ότι τα οριακά προβλήματα είναι άλυτα και έδωσε ένα λογικό και φιλοσοφικό τέλος στην αποδοχή συμβατικών λύσεων.

Αφού οποιαδήποτε απάντηση ενός οριακού προβλήματος οδηγεί σε σφάλμα, τότε και η θέση αυτού δεν έχει νόημα καθώς οδηγεί πάντα σε αδιέξοδο, ο μόνος δε τρόπος να το αποφύγουμε είναι να θεωρήσουμε εξαρχής ότι η διατύπωσή του είναι επίσης λανθασμένη. Η λογικά ορθή στάση λοιπόν είναι η άρνηση της θέσης ενός οριακού προβλήματος ή, με άλλα λόγια, η απάντηση σε αυτό είναι ότι το ίδιο το πρόβλημα δεν υφίσταται. Συνεπώς οφείλουμε να παύσουμε να αναρωτιώμαστε για την αρχή του κόσμου και το νόημα της ζωής και προτιμότερο είναι να ασχοληθούμε με θέματα που επιδέχονται λύσεων.

ΥΓ. Η πιο απλή μορφή οριακού προβλήματος είναι το παράδοξο του Ψεύτη που εξετάζει την αλήθεια της πρότασης "Τώρα λέω Ψέματα": αν όντως λέω ψέματα, τότε λέω και την αλήθεια, ενώ αν λέω την αλήθεια, είμαι ψεύτης. Άρα σε κάθε περίπτωση καταλήγουμε σε άτοπο αφού όλες οι δυνατές απαντήσεις είναι εσφαλμένες.