Η Κοινωνία υπακούει στη Φύση

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Για την αποτιμηθεί η σημασία ενός θεσμού, μιας ιδέας ή μιας τεχνολογίας για τον άνθρωπο μελετάται η επίδραση αυτής στην κοινωνία και τη ζωή μέσα σε αυτήν. Για παράδειγμα τις τελευταίες δεκαετίες αναλύθηκε εκτενώς η έλευση της λεγόμενης ηλεκτρονικής εποχής και της τεχνολογίας των υπολογιστών. Βαθύτερο και σημαντικότερο όμως ερώτημα είναι η επίδραση στην ανθρώπινη φύση της ίδιας της κοινωνίας που έχει μεν συζητηθεί στο μακρινό παρελθόν αλλά τον τελευταίο καιρό σπάνια αναφαίνεται.

Ο άνθρωπος έχει δύο υποστάσεις που αντιστοιχούν σε δύο παράλληλες λειτουργίες: τη βιολογική και την κοινωνική. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης τον χαρακτήρισε "ζώον πολιτικόν" υπογραμμίζοντας τη διττή φύση του. Η ένταξη και συμβίωση πριν από περίπου 10000 χρόνια σε ολιγο- ή πολυμελείς κοινωνίες, πέρα από το στενό οικογενειακό κύκλο, αποτέλεσε το μεγάλο εξελεκτικό άλμα που τον οδήγησε σε ποικιλία κατακτήσεων και προόδων. Σταδιακά επήλθε βελτίωση της ποιότητας ζωής και αύξηση των πιθανοτήτων επιβίωσης, προστατεύτηκε από μεταβολές και κινδύνους του περιβάλλοντος και κυριάρχησε πάνω στη. Η συγκρότηση σε ομάδες οδήγησε όμως σε ανισορροπίες που μέχρι σήμερα δεν έχουν ακόμα ξεπεραστεί. Ο καταμερισμός της εργασίας, παρόλο που εκτόξευσε την παραγωγικότητα σε αναπάντεχα επίπεδα προκάλεσε τη μονομέρεια και την απώλεια γενικής παιδείας. Επίσης η κατανάλωση προϊόντων που σκοπεύουν να επιλύσουν πρακτικά προβλήματα πραγματοποιείται συνήθως με αφύσικο τρόπο. Για παράδειγμα η δόμηση πυκνοκατοικημένων πόλεων και η χρήση ατομικών και οικιακών ευκολιών και αυτοματισμών οδηγούν συχνά σε απομάκρυνση και αλλοτρίωση από τη βασική βιολογική φύση με αποτέλεσμα την υποσυνείδητη σωματική και ψυχική διαταραχή.

Μέγιστο ζήτημα αποτελεί η διαμόρφωση μιας κοινωνίας που από τη μια μεριά συμβαδίζει με τη βιολογική υπόσταση του ανθρώπου και από την άλλη ανταποκρίνεται στη μοναδικότητα της πνευματικής του ύπαρξης. Η αρχή για την απόκτηση αυτής της παιδείας αποτελεί η αναγνώριση, διαχείριση και συμπόρευση με τα βαθύτερα βιο-ψυχολογικά δεδομένα που προηγούνται εξελικτικά κατά εκατομύρια χρόνια ενώ τα κοινωνικά εμφανίστηκαν μόλις πρόσφατα. Είναι αδύνατον να καλλιεργηθούν αρετές όταν το άτομο βρίσκεται σε αντίθεση με τον εαυτό του, γεγονός που προκαλεί διαρκές, υποσυνείδητο άγχος. Θεσμοί όπως της ισονομίας, του δικαίου και της συνοχής αποτελούν μόνο ορισμένα μέτρα. Σε κάθε επίπεδο η κοινωνία οφείλει να καθοδηγείται και να αναπαράγει τη Φύση και όχι να αντιτίθεται σε αυτήν όπως επιβάλλεται στο σημερινό άνθρωπο.