Το Α΄ και το Β΄ Δημοτικό σχολείο Φλωρίνης

Το Α΄ δημοτικό σχολείο πρώην οικία Ιζέτ Πασά (δεξιά) και το Β΄ δημοτικό σχολείο (αριστερά). 

(Γαλλική καρτ-ποστάλ, 1918)

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης

Ελληνικό σχολείο είχε η Φλώρινα πάντα, καθώς η εκπαίδευση των παιδιών ήταν συνδεδεμένη με τον Χριστιανισμό. Ακόμη και τα χρόνια εκείνα, που οι Τούρκοι δεν άφησαν όρθιο ούτε έναν ναό στην πόλη της Φλώρινας, ακόμη και τότε το σχολείο λειτουργούσε, και στεγαζόταν σε ένα μικρό ιδιόκτητο σπίτι στην σημερινή οδό Μητροπόλεως, όπου σήμερα το Εκκλησιαστικό Λύκειο. Ο Σχινάς που πέρασε από την Φλώρινα, το 1886, αναφέρει ότι στην

πόλη υπήρχαν τρία ελληνικά σχολεία. Το ένα κτήριο ήταν ιδιόκτητο και τα άλλα τα ενοικίαζαν.

Το 1905 όμως το ελληνικό σχολείο απέκτησε ένα νέο μεγάλο και ευρύχωρο κτήριο. Ήταν το σπίτι του Ιζέτ Πασά. Ο συγκεκριμένος Πασάς είχε μεγάλη περιουσία. Ήταν αλβανικής καταγωγής και η πρόγονοί του απέκτησαν πλούτη και αξιώματα από τον Αλή Πασά. Ο Ιζέτ Πασάς και ο αδελφός του Σακήρ Μπέης ήταν ιδιοκτήτες του χωριού Βεύη, όπου είχαν μεγάλα τσιφλίκια. Το χωριό Βεύη το είχαν χωρίσει σε δυο μαχαλάδες και σε κάθε μαχαλά υπήρχε και ένα πυργόσπιτο. Ο Ιζέτ Πασάς, που έμενε στην Φλώρινα, ήταν φιλέλληνας, αντίθετα ο αδελφός του Σακήρ Μπέης, που κατοικούσε στο Μοναστήρι, υποστήριζε τους Βούλγαρους. 

Ο Ιζέτ Πασάς, που το 1905 ήταν συνταξιούχος, αποφάσισε να πουλήσει το σπίτι του στην Φλώρινα και να εγκατασταθεί μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη. Ο Τέγος Σαπουντζής, που συμμετείχε σε όλη αυτήν την διαδικασία έγραψε με αρκετές λεπτομέρειες το γεγονός. Όταν η ελληνική κοινότητα έμαθε ότι ο Ιζέτ Πασάς πουλούσε το σπίτι του και την τεράστια αυλή του πρόσφεραν  1500 χρυσές τουρκιές λίρες. Ταυτόχρονα έκαναν έρανο για να συγκεντρωθεί το ποσό, αλλά και επικοινώνησαν με το ελληνικό Προξενείο του Μοναστηρίου και ζήτησαν οικονομική ενίσχυση. Οι Βούλγαροι όταν το έμαθαν πρόσφεραν τα διπλάσια. Ο Ιζέτ Πάσας όμως κράτησε τον λόγο του, και το πούλησε στην ελληνική κοινότητα. Λίγο αργότερα έφτασαν και τα χρήματα από το ελληνικό Προξενείο. Το κτήριο όμως είχε αποπληρωθεί. Τότε ο Πρόξενος Ξυδάκης πρότεινε με τα χρήματα του Προξενείου να χτίσουν ξενοδοχείο και δεκαπενταριά καταστήματα, ώστε τα σχολεία να έχουν έσοδα και με αυτά να πληρώνουν τους δασκάλους. Πράγματι η ελληνική κοινότητα έχτισε το ξενοδοχείο «Μητρόπολις», στο οικόπεδο του παλιού σχολείου. Το ξενοδοχείο είχε την πρόσοψή του στον Κεντρικό δρόμο. Το κτήριο αυτό υπάρχει και σήμερα. Επίσης έχτισαν πολλά μαγαζιά στην σημερινή οδό Μητροπόλεως, και μερικά στον Κεντρικό δρόμο. Όλα αυτά ανήκαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Μέχρι τότε το ελληνικό σχολείο κάλυπτε τα έξοδά του από το έθιμο των εικόνων. Οι Φλωρινιώτες αγόραζαν τις εικόνες του ναού, την ημέρα των Θεοφανείων και τις επέστρεφαν μετά από 40 ημέρες στην εκκλησία. Αυτό γινόταν κάθε χρόνο με τις ίδιες εικόνες. Με τα χρήματα αυτά πλήρωναν τους δασκάλους.

Το 1905 λοιπόν, στο σπίτι του Ιζέτ Πασά στεγάστηκε το ελληνικό σχολείο. Ταυτόχρονα κατεδάφισαν όλους τους στάβλους και τις αποθήκες και άνοιξε ο χώρος. Την περίοδο 1905-1907 έχτισαν το σημερινό Β΄ δημοτικό σχολείο, στον χώρο όπου ήταν ο λαχανόκηπος του Πασά. Με ενέργειες της κοινότητας ήρθε στην Φλώρινα ο Βασίλειος Μπάλκος, από το Πισοδέρι, όπου ήταν διευθυντής στην Μοδέστειο Σχολή. Ο Μπάλκος ήταν από την Πρέβεζα, και είχε έρθει στην Μακεδονία για να ενισχύσει τον αγώνα. Αμέσως ανέλαβε διευθυντής του σχολείου και στο Α΄ σχολείο στεγάστηκε το αρρεναγωγείο και στο σημερινό Β΄ σχολείο το οικοτροφείο. Τα ορφανά του αγώνα συγκεντρώθηκαν σε αυτό, αλλά και πολλοί πληγωμένοι αντάρτες, όπου ανάρρωναν κρυμμένοι.

Τα δυο κτήρια ήταν το ένα κοντά στο άλλο και απέναντι, στην άλλη όχθη του ποταμού στεγαζόταν το βουλγάρικο σχολείο. Ο πετροπόλεμος και οι συμπλοκές στα διαλείμματα ήταν συχνές. Τους μαθητές προέτρεπαν όμως και οι δάσκαλοι. Όποιο παιδί έσπαζε το κεφάλι του αντιπάλου του με πέτρα, έπαιρνε άριστα στο μάθημα της γυμναστικής. Μετά την απελευθέρωση, και συγκεκριμένα το 1913, έκλεισε το οικοτροφείο και στα κτήρια στεγάστηκαν τα δυο δημοτικά σχολεία. Στο σπίτι του Ιζέτ Πασά στεγάστηκε το Α΄ δημοτικό σχολείο, και στο οικοτροφείο το Β΄ δημοτικό σχολείο, το οποίο λειτουργεί και σήμερα στο ίδιο κτήριο. 

Το 1916, κατά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο το κτήριο του γυμνασίου  επιτάχτηκε από τον γαλλικό στρατό, και στεγάστηκε σε αυτό το γαλλικό Στρατηγείο. Το γυμνάσιο στεγάστηκε στο Α΄ δημοτικό σχολείο. Αλλά λίγο αργότερα επιτάχτηκαν και τα δυο κτήρια των δημοτικών σχολείων και στεγάστηκαν: η Λέσχη Αξιωματικών και οι ξενώνες των αξιωματικών. Το 1918 όμως οι Γάλλοι παρέδωσαν τα κτήρια στα σχολεία. Την σχολική χρονιά 1918-19, μετά από πιέσεις των Σέρβων λειτούργησε το Γαλλο-σερβικό σχολείο, σε παραπήγματα στην αυλή των σχολείων.

Τα δυο σχολεία λειτουργούσαν άψογα, στις δεκαετίες του 1920 και 1930, και στο Α΄ δημοτικό σχολείο φοιτούσαν τα αγόρια και τα κορίτσια που έμεναν στην γειτονιά του Αγίου Γεωργίου, στα Καζάνια και στην πλατεία Αρχελάου. Στο Β΄ δημοτικό σχολείο φοιτούσαν τα αγόρια και τα κορίτσια που έμεναν στο Βαρόσι, στην παλιά Αγορά, στην κεντρική πλατεία και στην γειτονιά Τσεκούρι.

Κατά τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο του 1940, στο κτήριο του Α΄ δημοτικού σχολείου στεγάστηκαν οι αποθήκες υλικών του ελληνικού στρατού και το Β΄ δημοτικό σχολείο έγινε στρατιωτικό νοσοκομείο. 

Κατά την γερμανική Κατοχή, από το 1941, ο γερμανικός στρατός είχε επιτάξει τα κτήρια και τα σχολεία μετακόμισαν στους γυναικωνίτες των ναών του Αγίου Παντελεήμονος και Αγίου Γεωργίου. Τα κτήρια του Α΄ και του Β΄ δημοτικού σχολείου στέγασαν τις αποθήκες τροφίμων του γερμανικού στρατού. Εκεί εγκαταστάθηκαν και τα αρτοποιεία τους. Οι φούρνοι έβγαζαν κάθε μέρα ψωμί για τον γερμανικό στρατό, αλλά δεν έδιναν ψωμί σε κανέναν Φλωρινιώτη, που το στερούνταν. Το 1943, στην αυλή των σχολείων συγκέντρωσαν οι Γερμανοί όλους τους εβραίους της Φλώρινας, και από εκεί οδηγήθηκαν στον σιδηροδρομικό σταθμό, με προορισμό την Θεσσαλονίκη και στην συνέχεια στην Πολωνία. Γύρισαν ελάχιστοι μετά το τέλος του πολέμου.

Την περίοδο του εμφυλίου πολέμου, το Α΄ δημοτικό σχολείο συγκέντρωσε όλους του μαθητές και των δυο σχολείων, επειδή στο κτήριο του Β΄ δημοτικού σχολείου στεγάστηκαν οικογένειες ανταρτόπληκτων από τα χωριά Κρατερό, Εθνικό και άλλα. Μετά το 1949, τα σχολεία λειτουργούσαν κανονικά.

Την περίοδο 1957 – 1965 ήμουν και εγώ μαθητής του Β΄ δημοτικού σχολείου, το οποίο λειτουργούσε άψογα και έχω τις καλύτερες αναμνήσεις, από όλα μου τα σχολικά χρόνια. Νηπιαγωγοί, όπως η κυρία Αγλαΐα Τσιρώνη - Γκέλου και η κυρία Μαρία Κοσκοσίδου και η κυρία Δελαπόρτα. Δασκάλες όπως η κυρία Λευκή Λιάκου, η Αθηνά Νομικού, η Έλλη Παπαθανασίου, και η Πέρσα Χατζηλάμπρου. Δάσκαλοι όπως ο Γεώργιος Σουψανάς, ο Αθανάσιος Τέμος, ο Κωνσταντίνος Μπουτάκης, o Γεώργιος Ιωακειμίδης και ο Αλέξανδρος Μαζάρης. Άνθρωποι εργατικοί, που διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα μας με την γνώση και την φιλοπατρία. Κάθε χρόνο, την 25^η  Μαρτίου ανεβάζαμε ένα θεατρικό έργο στην αίθουσα τελετών του σχολείου. Έργο πατριωτικό, με ηθοποιούς εμάς τα παιδιά. Επίσης και στο τέλος του σχολικού έτους ανεβάζαμε μικρά θεατρικά έργα, και λίγο πριν κλείσει το σχολείο για τις θερινές διακοπές, κάμναμε τις γυμναστικές επιδείξεις και τους αγώνες στίβου στην αυλή του σχολείου. Και στις θεατρικές παραστάσεις και στις γυμναστικές επιδείξεις παρόντες ήταν οι γονείς μας που μας καμάρωναν και μας χειροκροτούσαν.

Στην δεκαετία του 1970 άρχισε να οικοδομείται το νέο Α΄ δημοτικό σχολείο, που παραδόθηκε στους μαθητές, το 1977. Το παλιό κτήριο του  Α΄ δημοτικού σχολείου, το σπίτι του Ιζέτ Πασά, κατεδαφίστηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1979. Έμεινε μόνο το κτήριο του Β΄ δημοτικού σχολείου, φορτωμένο με αναμνήσεις και ταυτόχρονα ένα σύμβολο της ιστορίας της εκπαίδευσης στην Φλώρινα.

Δημήτρης Μεκάσης