Του Άη Γιάννη ο Κλήδονας και τόσα άλλα που έχουν χαθεί

Ανήμερα του Άη Γιάννη ήταν, το 1958, αν θυμάμαι καλά, τότε που στολίσαμε με αγριολούλουδα και κεράσια ένα χάλκινο δοχείο νερού, το γκιουμάκι όπως το λέγαμε. Κρεμάσαμε κεράσια στα αυτιά μας, γεμίσαμε το στολισμένο γκιουμάκι με νερό, και εγώ και η αδελφή μου, και οι δυο κάτω των δέκα χρονών, πήραμε με την σειρά τα σπίτια και τα μαγαζιά της γειτονιάς. Πηγαίναμε στους γείτονες και τραγουδούσαμε:

«Ήρθαν πάλι τα κεράσια/ κόκκινα και δροσερά/  και εγώ πάω εις τους κήπους/ με μεγάλη μου χαρά/  τα κεράσια αγαπούνε/ όλα τα μικρά παιδιά/ και με χάρη τα ευλογούνε/ τι ωραία τι καλά». 

Οι γείτονες έριχναν μερικές δεκάρες στο γκιουμάκι ή κανένα πενηντάλεπτο για να κάνει και λίγο θόρυβο. Πήγαμε και στα μαγαζιά και μέχρι το καφενείο του Διομήδη. Και μετά πίσω στο σπίτι για να αδειάσουμε το γκιουμάκι και να μετρήσουμε τα κέρματα. Ήταν σαν τα κάλαντα των Χριστουγέννων, που γιορτάζονταν στις αρχές του καλοκαιριού. Το 1958, ήταν η τελευταία φορά που κρεμάσαμε κεράσια στα αυτιά. Από τότε δεν ξανάδα παιδιά να τραγουδούν «Ήρθαν πάλι τα κεράσια…» το έθιμο είχε χαθεί, όπως πολλά άλλα.

Στην πόλη της Φλώρινας κάποτε, την παραμονή 23 Ιουνίου και ανήμερα της γιορτής του Άη Γιάννη στις 24 Ιουνίου, γιόρταζαν τον κλήδονα, και τα κεράσια. Ήταν έθιμα που οι ρίζες τους ήταν στην αρχαία θρησκεία και είχαν σχέση με το θερινό ηλιοστάσιο της 21^ης Ιουνίου. Ο Χριστιανισμός αποδέχτηκε αυτά τα έθιμα, αφού προηγουμένως τα φίλτραρε και άντεξαν μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα.   

Ο κλήδονας ήταν γιορτή των κοριτσιών, που ήταν σε ηλικία γάμου. Τα κορίτσια της γειτονιάς σχημάτιζαν μια παρέα, και με ένα γκιουμάκι στο χέρι πήγαιναν σε τρεις βρύσες της γειτονιάς για να γεμίσουν νερό. Όλες ήταν σιωπηλές. Καμιά δεν μιλούσε. Όλες έπρεπε να περάσουν από τις τρεις βρύσες αμίλητες. Μετά γύριζαν στο σπίτι κάποιου κοριτσιού της παρέας. Έριχναν μέσα στο γκιουμάκι, που ήταν γεμάτο νερό, ένα δικό τους κόσμημα από χρυσό, όπως ένα δαχτυλίδι, ένα σκουλαρίκι. Πίστευαν ότι την νύχτα θα έβλεπαν στα όνειρά τους τον άνδρα που θα παντρεύονταν. Την άλλη ημέρα το πρωί, την ημέρα του Άη Γιάννη συγκεντρώνονταν στο σπίτι που άφησαν το γκιουμάκι και κάθε μια έλεγε το όνειρο που είδε και έπαιρνε το κόσμημά της, που ήταν στο γκιουμάκι. Οι γυναίκες προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν τα όνειρα των κοριτσιών. Αν υπήρχε κορίτσι που δεν θυμόταν το όνειρο, πίστευαν ότι δεν θα παντρευόταν αυτήν την χρονιά. Και όταν το μεσημέρι οι ακτίνες του ηλίου έπεφταν κατακόρυφα, κάθε κορίτσι κοίταζε στο πηγάδι, αν σχηματίζονταν κάποιο ανδρικό πρόσωπο στην επιφάνεια του νερού. Αυτό ήταν καλό σημάδι γι αυτές που ήθελαν να παντρευτούν. Από τα αρχαία χρόνια, από την εποχή του Ομήρου, ο κλήδονας είχε σχέση με την μαντική. Στα χρόνια του Χριστιανισμού ο κλήδονας περιορίστηκε μόνο στην αποκάλυψη του μελλοντικού γαμπρού με την βοήθεια του Άη Γιάννη.

Το πρωί της γιορτής του Άη Γιάννη οι καταστηματάρχες πήγαιναν στους πρόποδες του βουνού και μάζευαν αγριολούλουδα. Κυρίως όμως άνθος σπαθόχορτου, που το έλεγαν και «λουλούδι του Άη Γιάννη». Έπλεκαν τα αγριολούλουδα και τα άνθη του σπαθόχορτου και σχημάτιζαν έναν σταυρό, που τον κρεμούσαν στην είσοδο του καταστήματος. Και όταν στέγνωνε ο σταυρός, τα στεγνά άνθη τα έριχναν σε ένα μπουκάλι με λίγο λάδι και γινόταν φάρμακο για να επουλώνουν τις πληγές.

Αγριολούλουδα μάζευαν και τα παιδιά, και με αυτά στόλιζαν ένα γκιουμάκι, ή ένα σταμνάκι. Κρεμούσαν και μερικά κεράσια στο χερούλι, αλλά και στα αυτιά τους και πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και από μαγαζί σε μαγαζί τραγουδώντας «Ήρθαν πάλι τα κεράσια…». Ήταν σαν κάλαντα, καθώς οι νοικοκυρές και οι καταστηματάρχες έριχναν κάποιο κέρμα στα γκιουμάκι που περιείχε νερό.

Σε άλλα μέρη, το βράδυ τα παιδιά άναβαν μικρές φωτιές και πηδούσαν πάνω από αυτές. Πηδώντας πάνω από την φωτιά του Άη Γιάννη έφευγαν τα κακά πνεύματα και γινόταν εξαγνισμός της ψυχής. Τέτοιο έθιμο δεν υπήρχε στην Φλώρινα, αν και προπολεμικά μερικά παιδιά προσπάθησαν να το συνδέσουν με τα τοπικά έθιμα, όμως απέτυχαν, καθώς αυτό δεν έγινε αποδεκτό από την τοπική παράδοση.

Αυτά ήταν τα έθιμα της πόλης της Φλώρινας της ημέρα της γιορτής του γενέθλιου του Άη Γιάννη. Ο κλήδονας, ο σταυρός και  τα κεράσια. Πανάρχαια έθιμα, που τα δέχτηκε και ο Χριστιανισμός. Τα έσβησε όμως και τα εξαφάνισε η εξέλιξη. Άντεξαν μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα, ατόφια. Σήμερα δεν υπάρχουν πια, παρά μόνο, καμιά φορά, αναβιώνουν από κάποιους πολιτιστικούς συλλόγους. 

Δημήτρης Μεκάσης