Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στη Φλώρινα

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Η πιο παλιά γραπτή πηγή που έχουμε για τα σχολεία της Φλώρινας, είναι αυτή που αναφέρεται στα  απομνημονεύματα του Λάκη Πύρζα, ο οποίος έγραφε: « Όταν οι Τούρκοι  εξαγριώθηκαν επειδή οι Ρωμιοί ήθελαν να χτίσουν ναό στην πόλη της Φλώρινας, το 1835, τους ρώτησε ο Πασάς, αν οι Ρωμιοί είχαν σχολεία. Οι Τούρκοι απάντησαν ότι ελληνικά σχολεία
υπήρχαν ανέκαθεν». Πράγματι από τις προφορικές μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι τον 19ο αιώνα, υπήρχε ελληνικό σχολείο, αλλά ήταν υποβαθμισμένο. Τι έφταιγε; Οι περιορισμένες γνώσεις του δασκάλου. Ένας ράφτης για παράδειγμα, που γνώριζε λίγα γράμματα μπορούσε να γίνει δάσκαλος, και ταυτόχρονα να ράβει μέσα στο δωμάτιο που έκαμνε το μάθημα. Πολλές φορές, δάσκαλος διοριζόταν ο καλύτερος μαθητής, όταν αυτός γινόταν δεκαπέντε χρονών και πάνω. Ούτε έδρα υπήρχε ούτε θρανία. Το μάθημα γινόταν στο πάτωμα.  Η πενιχρή πληρωμή του δάσκαλου γινόταν από το ταμείο της ελληνορθόδοξης κοινότητας Φλωρίνης. Το σχολείο λειτουργούσε υπό την επίβλεψη της εκκλησίας.  Αυτή ήταν η κατάσταση στην εκπαίδευση, επειδή δεν υπήρχαν δυνατότητες περεταίρω μόρφωσης των δασκάλων στην περιοχή μας. 
Από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, πολλά άλλαξαν στην γειτονική μας πόλη, το Μοναστήρι. Από την μια η αλλαγή της πολιτικής του Οθωμανικού κράτους, και από την άλλη τα ξένα Προξενεία, βοήθησαν να αναπτυχτεί η ελληνική εκπαίδευση. Ιδρύθηκαν πολλά ελληνικά σχολεία, όπως νηπιαγωγεία, δημοτικά, παρθεναγωγεία, γυμνάσια και υποδιδασκαλείο. Οι νέοι του Μοναστηρίου σπούδαζαν στα πανεπιστήμια της Γερμανίας και της  Αθήνας, και έφεραν νέο πνεύμα στην εκπαίδευση. Πολλοί νέοι της Φλώρινας συνέχισαν τις σπουδές τους στο γυμνάσιο Μοναστηρίου και στο υποδιδασκαλείο, με σκοπό να γυρίσουν πίσω στη Φλώρινα και να προσφέρουν τις γνώσεις τους  στα ελληνικά σχολεία της περιοχής.  Όλα άρχισαν να αλλάζουν προς το καλύτερο, καθώς οι μορφωμένοι νέοι  δάσκαλοι είχαν να δώσουν πολλά στους μικρούς μαθητές των δημοτικών σχολείων. Κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, ο ανταγωνισμός μεταξύ ελληνικών και βουλγάρικων σχολείων είχε ως αποτέλεσμα τα ελληνικά σχολεία τους Μοναστηρίου να γίνουν πιο ποιοτικά και σύγχρονα, γεγονός που επηρέασε την εκπαίδευση και στη Φλώρινα.
Η απελευθέρωση του 1912, συνέδεσε το αναλυτικό πρόγραμμα των σχολείων με αυτό που ίσχυε σε όλη την Ελλάδα. Όμως, ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος που ακολούθησε και η Μικρασιατική Καταστροφή, έφεραν στασιμότητα στη εκπαίδευση. Η έλλειψη διδακτικού προσωπικού ήταν φανερή. Το Υπουργείο αντιμετώπισε την έλλειψη αυτή ιδρύοντας Διδασκαλεία.
Τον Σεπτέμβριο του 1925, λειτούργησαν στη Φλώρινα δυο Διδασκαλεία: των δασκάλων και των νηπιαγωγών. Το Διδασκαλείο των δασκάλων, με Διευθυντή τον Ηλία Γερακόπουλο, στεγάστηκε στο κτήριο του Εθνικού Οικοτροφείου. Οι μαθητές από τα χωριά έμεναν στο Οικοτροφείο και τους έλεγαν «εσωτερικούς», ενώ οι μαθητές από την πόλη έμεναν στα σπίτια τους και τους έλεγαν «εξωτερικούς». Οι περισσότεροι ήταν ορφανοί, καθώς οι πατεράδες τους είχαν σκοτωθεί στους προηγούμενους πολέμους. Η εγγραφή τους απαιτούσε  απολυτήριο του δημοτικού σχολείου και επιτυχείς εισαγωγικές εξετάσεις. Οι σπουδές τους διαρκούσαν έξι χρόνια.  Τα Διδασκαλεία ανήκαν στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση.  Το 1929, το Διδασκαλείο έγινε πεντατάξιο, καθώς ήταν απαραίτητο το ενδεικτικό της πρώτης γυμνασίου. Από το 1930 μέχρι το 1932, το Διδασκαλείο δασκάλων στεγαζόταν σε ένα ευρύχωρο σπίτι, όπου αργότερα χτίστηκε η Στοά Σπυράκη. Από το 1932 μέχρι το 1934, στο κτήριο του Γιάννη Ζήση, στην οδό  Παύλου Μελά.  Το 1933 όμως, ψηφίστηκε ο νόμος για την κατάργηση των Διδασκαλείων και την ίδρυση των Παιδαγωγικών Ακαδημιών. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το Διδασκαλείο δασκάλων, το 1933, είχε 158 μαθητές, εκ των οποίων 130 αγόρια και 28 κορίτσια. Το Διδασκαλείο δασκάλων δεν δεχόταν άλλους μαθητές, πήρε όμως μια παράταση για να τελειώσουν τις σπουδές τους, όσοι ήδη σπούδαζαν. Το Διδασκαλείο δασκάλων, με τους λίγους μαθητές του, στεγάστηκε στην οδό Κοντοπούλου, όπου σήμερα η οικία Ηλία Μάγγου. Οι μαθητές που άρχισαν τις σπουδές τους, το σχολικό έτος 1932-1933, τις αποπεράτωσαν, το 1938. Τότε  έκλεισε οριστικά το Διδασκαλείο.
Οι καλλιτεχνικές δραστηριότητές των μαθητών του Διδασκαλείου έδιναν πνοή στην πόλη. Είχαν συγκροτήσει ορχήστρα εγχόρδων και πνευστών οργάνων, αλλά και θεατρικό τμήμα. Οι εμφανίσεις τους στην σκηνή του κινηματογράφου «Πάνθεον» προκαλούσαν θαυμασμό στο κοινό της Φλώρινας. Οι δάσκαλοι που φοίτησαν στο Διδασκαλείο πήραν εξαιρετική μόρφωση. Σε όποια σχολεία υπηρέτησαν εργάστηκαν με ζήλο και ευσυνειδησία. 
Το Διδασκαλείο νηπιαγωγών λειτούργησε και αυτό τον Σεπτέμβριο του 1925. Τα κορίτσια γράφονταν με το απολυτήριο δημοτικού σχολείου και εισαγωγικές εξετάσεις. Η φοίτηση ήταν εξαετής. Το Διδασκαλείο νηπιαγωγών στεγάστηκε σε ένα γωνιακό σπίτι στην οδό Κοντοπούλου (όπου σήμερα το κατάστημα επίπλων Σινάνη). Το Υπουργείο μερίμνησε για τα κορίτσια από τα χωριά να μένουν και να σιτίζονται σε ένα νεόχτιστο σπίτι στην οδό Ηπείρου δίπλα από το τζαμί (Εργατικό Κέντρο). Το πρόχειρο αυτό οικοτροφείο εξασφάλιζε στέγη, σίτιση και επίβλεψη των κοριτσιών. Το 1933, το Διδασκαλείο νηπιαγωγών καταργήθηκε. Έδωσαν όμως παράταση ώστε να τελειώσουν τις σπουδές τους τα κορίτσια, που ήδη σπούδαζαν. Και επειδή ο αριθμός των μαθητριών ήταν μικρός, το 1934, στεγάστηκαν στο κτήριο, όπου έμεναν στην οδό Ηπείρου. Εκεί λειτούργησε και ένα νηπιαγωγείο γα να κάνουν πρακτική εξάσκηση.  Και όταν τελείωσαν τις σπουδές τους οι υπόλοιπες μαθήτριες, έκλεισε το Διδασκαλείο νηπιαγωγών, το 1938. Οι νηπιαγωγοί που φοίτησαν στο Διδασκαλείο πρόσφεραν πολλά στην προσχολική εκπαίδευση της πόλης και των χωριών
Τα Διδασκαλεία ήταν σπουδαία σχολεία για την εποχή τους. Το σπουδαιότερο όμως είναι ότι οι μαθητές τους, οι μελλοντικοί δάσκαλοί και νηπιαγωγοί, κατάγονταν από τον Νομό Φλώρινας και τους γειτονικούς νομούς. 
Η ίδρυση διδασκαλείων στην Μακεδονία ήταν ιδέα του Ιωσήφ Λαζάρου, καταγόμενο από το Μοναστήρι. Ο Ιωσήφ Λαζάρου υπηρετούσε ως Τμηματάρχης του Υπουργείου Παιδείας και ήταν γνώστης των προβλημάτων της Μακεδονίας. Με δική του πρόταση, την οποία υλοποίησε ο Δικτάτορας Πάγκαλος, οι γηγενείς δίγλωσσοι της Μακεδονίας  έγιναν δάσκαλοι και δίδαξαν δίγλωσσους μαθητές με επιτυχία. 
Για πρώτη φορά η Κυβέρνηση έδωσε την ευκαιρία στους γηγενείς νέους  της Φλώρινας να σπουδάσουν και να εργαστούν στον τόπου τους. Ήταν αυτοί που γνώριζαν τα προβλήματα και τις ιδιαιτερότητες της Φλώρινας και μπορούσαν να βοηθήσουν καλύτερα, από κάθε άλλον, τους μαθητές τους.
Το 1933, ψηφίστηκε νόμος με τον οποίο καταργούσαν σταδιακά τα Διδασκαλεία και ιδρύονταν οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες, οι οποίες ανήκαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και ήταν διετείς. Απαιτούσαν απολυτήριο εξαταξίου γυμνασίου και επιτυχείς εισαγωγικές εξετάσεις. Δεν προβλεπόταν ίδρυση Παιδαγωγικής Ακαδημίας στη Φλώρινα.  Η Φλώρινα απέκτησε Παιδαγωγική Ακαδημία στα δύσκολα χρόνια της γερμανικής Κατοχής. Η βουλγάρικη προπαγάνδα είχε εισχωρήσει και έπρεπε να αντιμετωπιστεί με την εκπαίδευση και τα πολιτιστικά. Με την 79128/4-11-1941 τηλεγραφική διαταγή του Υπουργείου Παιδείας, της Κυβέρνησης Τσολάκογλου,  ιδρύθηκε στη Φλώρινα η Παιδαγωγική Ακαδημία, για εθνικούς λόγους. Τα δύσκολα εκείνα χρόνια όμως όλοι προσπαθούσαν να επιβιώσουν και ελάχιστα ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση. Ο καθηγητής  γυμναστικής, Ηλίας Χαραλαμπάκης, αναζητούσε νέους και νέες στα καφενεία και στα σπίτια απόφοιτους του γυμνασίου και τους καλούσε να δώσουν εξετάσεις στην Ακαδημία. Και όταν συγκεντρώθηκε ικανός αριθμός αποφοίτων άρχισε να λειτουργεί η Παιδαγωγική Ακαδημία Φλωρίνης, και συστεγάστηκε με το 4ο δημοτικό σχολείο, στο ευρύχωρο κτήριο, που υπάρχει και σήμερα. Πρώτος Διευθυντής ο Κωνσταντίνος Σπετσιέρης, και οι πρώτοι σπουδαστές που επέτυχαν στις εξετάσεις, ήταν 57. Την περίοδο 1946-1948 λειτούργησε και το Τμήμα Νηπιαγωγών της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Φλωρίνης, όπως και την περίοδο 1956-1960 και τέλος μέχρι το 1971. Το 1955, ιδρύθηκε ο Σύλλογος Αποφοίτων Παιδαγωγικής Ακαδημίας Φλωρίνης. 
Ο εμφύλιος πόλεμος έφερε αλλαγές στην Παιδαγωγική Ακαδημία. Όσοι νέοι κατάγονταν από αριστερές και κομμουνιστικές οικογένειες δεν γινόταν δεκτοί στην Ακαδημία, όπως και όσοι στην Κατοχή είχαν συνεργαστεί με τους Βουλγάρους. Ο μελλοντικός δάσκαλος έπρεπε να είναι πάνω από όλα Έλληνας και να αγαπάει το έθνος του, την ορθοδοξία και την πατρίδα του. Να μην έχει διεθνιστικές απόψεις και να μην είναι άθεος. Γι αυτόν τον λόγο τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων από το Τμήμα Ασφαλείας Φλώρινας καθόριζαν την εγγραφή στην Ακαδημία. Κομμουνιστές και γενικά αριστεροί υποψήφιοι δεν εισάγονταν, αν και έγραφαν στις εισαγωγικές εξετάσεις άριστα. Τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων τα κατήργησε το στρατιωτικό καθεστώς στο τέλος της δεκαετίας του 1960, αλλά οι φάκελοι ήταν σε ισχύ.   
Η λειτουργία της Παιδαγωγικής Ακαδημίας είχε πολύ αυστηρούς ρυθμούς. Εκτός από τις γραπτές και προφορικές εισαγωγικές εξετάσεις, οι υποψήφιοι περνούσαν και από ιατρικό έλεγχο, ώστε να είναι αρτιμελείς και να προφέρουν σωστά όλους τους φθόγγους. Το ημερήσιο πρόγραμμα ήταν επίπονο. Οι παρακολουθήσεις των μαθημάτων ήταν υποχρεωτικές, και κάθε ημέρα τα μαθήματα άρχιζαν στις 8 το πρωί και τελείωναν στις 2.30 το μεσημέρι. Οι σπουδαστές έπρεπε να έχουν κόσμια και ευπρεπή συμπεριφορά στην πόλη.  Έφεραν μάλιστα στο πέτο τους το σήμα με τα αρχικά «ΠΑΦ»,  δηλαδή Παιδαγωγική Ακαδημία Φλωρίνης. Ο αριθμός των σπουδαστών δεν ξεπερνούσε τους 120. Η φοίτηση ήταν πάντα διετής. Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964, η φοίτηση έγινε τριετής. Μόνο όμως την περίοδο 1965-1968, καθώς το στρατιωτικό καθεστώς επανέφερε την διετή φοίτηση, λόγω ελλείψεως δασκάλων. Ο διορισμός τους γινόταν με βάση την επετηρίδα. 
Στην δεκαετία του 1980, η εκπαίδευση των δασκάλων στην Παιδαγωγική Ακαδημία Φλώρινας ξέπεσε και έφτασε στα όρια της διάλυσης. Οι σπουδαστές είχαν φτάσει του 750 περίπου. Οι σπουδαστές συνδικαλιστές είχαν το πάνω χέρι, και μάλιστα αποφάσισαν να μην γίνονται μαθήματα, παρά μόνο εξετάσεις. Οι λιγοστοί σπουδαστές που ήθελαν να διδαχθούν τα μαθήματα παρακολουθούσαν ένα πρόχειρο πρόγραμμα μαθημάτων, και δεν διδάσκονταν βασικά μαθήματα, επειδή υπήρχε έλλειψη καθηγητών. Η Παιδαγωγική Ακαδημία Φλωρίνης δεν έδινε γνώσεις στον μελλοντικό δάσκαλο παρά μόνο ένα πτυχίο  διοριστήριο, καθώς τότε ίσχυε η επετηρίδα διορισμού.
Στην δεκαετία του 1980, εκατοντάδες νέοι γράφονταν σε Παιδαγωγικές Σχολές της Γιουγκοσλαβίας, και μάλιστα στην πόλη Βράνια, από όπου έπαιρναν τα πτυχία τους, χωρίς να γνωρίζουν τα σερβοκροάτικα.  Ούτε οι πτυχιούχοι της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Φλώρινας αλλά ούτε και αυτοί των Βρανίων είχαν τις απαιτούμενες γνώσεις για να διδάξουν. Το επίπεδο των δασκάλων είχε πέσει πολύ χαμηλά.
 Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι συζητήσεις περί οριστικού κλεισίματος των Ακαδημιών, και η ίδρυση Παιδαγωγικών Σχολών με την Φλώρινα έξω από αυτόν το σχεδιασμό, έφεραν κινητοποιήσεις. Το 1989, με Προεδρικό Διάταγμα επέτρεπε  την ίδρυση των Παιδαγωγικών Σχολών. Ο τότε Δήμαρχος Αναστάσιος Κωτσόπουλος ξεσήκωσε όλη την Φλώρινα, καταλαμβάνοντας δημόσια κτήρια και απαιτώντας Παιδαγωγική Σχολή στη Φλώρινα. Οι κινητοποιήσεις έφεραν καλά αποτελέσματα.  Ιδρύθηκε στη Φλώρινα Παιδαγωγική Σχολή, με τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ως παράρτημα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και λειτούργησε το ακαδημαϊκό έτος 1990 – 1991. Αργότερα, το 1993, λειτούργησε και το Τμήμα Νηπιαγωγών.  Το 2003, η Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας εντάχτηκε στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.
Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών είχε σπουδαία εξέλιξη στον 20ο αιώνα. Το εξατάξιο  Διδασκαλείο ανήκε στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με μαθητές που τους δίδασκαν καθηγητές του γυμνασίου. Η διετής Παιδαγωγική Ακαδημία ανήκε στην  τριτοβάθμια εκπαίδευση, με σπουδαστές που τους δίδασκαν καθηγητές γυμνασίου και δάσκαλοι με μετεκπαίδευση. Η τετραετής Παιδαγωγική Σχολή ανήκει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και είναι πανεπιστημιακό τμήμα. Οι φοιτητές διδάσκονται από καθηγητές πανεπιστημίου.
Η Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας, τετραετούς φοιτήσεως, είναι μια αξιόλογη σχολή, με υψηλό επίπεδο σπουδών. Διαθέτει μεταπτυχιακά τμήματα και διδακτορικά. Σε αυτήν την Σχολή έγιναν τα σεμινάρια εξομοίωσης των πτυχίων, όλων των εν ενεργεία δασκάλων, και έδωσαν την ευκαιρία για περαιτέρω   μόρφωση και επαγγελματικών δεξιοτήτων, κυρίως στους δασκάλους που φοίτησαν ελλιπώς, στην δεκαετία του 1980.
Ο Νομός Φλώρινας έβγαλε πολλούς δάσκαλους και νηπιαγωγούς. Δίκαια θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η Φλώρινα είναι δασκαλομάνα.

Δημήτρης Μεκάσης