Η ευεργετική σχέση παιδιού – κατοικιδίου

Γράφει η  Ευμ.Κηπουροπούλου

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (σύμφωνα με τον ορισμό της UNESCO) είναι η διαρκής διαδικασία μέσω της οποίας τα άτομα και οι κοινωνικές ομάδες αρχικά αναγνωρίζουν αξίες, διασαφηνίζουν έννοιες και αναπτύσσουν ικανότητες και στάσεις 

που είναι απαραίτητες για την κατανόηση και την εκτίμηση της συσχέτισης ανθρώπου, πολιτισμού και βιοφυσικού περιβάλλοντος και στη συνέχεια ασκούνται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και στη διαμόρφωση ενός κώδικα συμπεριφοράς γύρω από προβλήματα που αφορούν στην ποιότητα του περιβάλλοντος.

Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση δεν είναι «εκπαίδευση για διατήρηση» ούτε «εκπαίδευση μελέτης της φύσης» είναι μια ολοκληρωμένη εκπαιδευτική πρακτική μιας νέας προσέγγισης των σχέσεων του ανθρώπου με το περιβάλλον έτσι ώστε:

• να ευνοείται η σφαιρική, συστηματική και διεπιστημονική προσέγγιση των περιβαλλοντικών θεμάτων,
• να προωθείται η κατανόηση των σχέσεων που συνδέουν τις τεχνικές γνώσεις, τους τρόπους επίλυσης των προβλημάτων και τις επιδράσεις του υπάρχοντος συστήματος αξιών,
• να τονίζεται η αναγκαιότητα της ενεργητικής συμμετοχής και της συγκεκριμένης δράσης του πολίτη,
• να αναλύεται πώς λειτουργεί η δυναμική ισορροπία της φύσης, πώς καταστρέφεται και πώς μπορεί να αποτραπεί. 

Σε αυτό το γενικό πλαίσιο της περιβαλλοντικής αγωγής μπορούμε να πούμε ότι κάλλιστα εντάσσονται εκτός από το σχολείο που αποτελεί-μεταξύ άλλων- τον κορυφαίο θεσμό κοινωνικής παρέμβασης, και οι Φιλοζωικές Οργανώσεις, οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να προάγουν την αγάπη και τον σεβασμό για το περιβάλλον και συγκεκριμένα να προάγουν τη φιλοζωία. Το σημαντικό κομμάτι όμως που αφορά τις φιλοζωικές οργανώσεις, όπως είναι η «Η ΠΑΤΟΥΣΑ», είναι ότι έχουν τη δυνατότητα άμεσης παρέμβασης. Σε αυτό το σημείο μπορούμε να πούμε ότι οι φιλοζωικές οργανώσεις έχουν τη δυνατότητα να ενσωματώσουν στα προγράμματά τους έμπρακτες δραστηριότητες, να διοργανώσουν εκστρατείες πληροφόρησης, να επιτύχουν τη συμμετοχικότητα στα κοινά αλλά και να προάγουν τον εθελοντισμό, τόσο μέσω των δικών τους δράσεων όσο και μέσω της αρωγής των δημοτικών αρχών αλλά και των εκπαιδευτικών φορέων. Για παράδειγμα, από τον Φιλοζωικό Σύλλογο Χανίων έχουν πραγματοποιηθεί επισκέψεις ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης με την άδεια του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, με τη συνεργασία των αρμόδιων διευθύνσεων Α'βάθμιας και Β'βάθμιας Εκπαίδευσης και με τη στήριξη των τοπικών δήμων, εταιρειών και ιδιωτών χορηγών που πιστεύουν πως το ζήτημα των ζώων είναι πρώτα από όλα ζήτημα παιδείας. Άλλωστε, οι αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων και με φιλοζωικά σωματεία και ενώσεις, οφείλουν να μεριμνούν, σύμφωνα με τον σχετικό νόμο, για την προώθηση ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της ιδέας της φιλοζωίας σε νηπιαγωγεία και σχολεία με εκδηλώσεις, ομιλίες, προβολές, σεμινάρια αντιμετώπισης και χειρισμού αδέσποτων και άλλα κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα.

Όπως προαναφέρθηκε, ένας από τους στόχους της οργάνωσης αποτελεί και η καλλιέργεια της φιλοζωίας. Η φιλοζωική οργάνωση «Η ΠΑΤΟΥΣΑ» έχει θέσει ως στόχο, μεταξύ άλλων- να προάγει τη φιλοζωία σχετικά με τα κατοικίδια ζώα και να ενθαρρύνει τους πολίτες να υιοθετήσουν ένα ζωάκι. Η υιοθεσία ενός κατοικίδιου ζώου φαίνεται, ωστόσο, να προβληματίζει κυρίως τους γονείς μικρών παιδιών. Πρέπει να σημειώσουμε ότι τα κίνητρα για την υιοθεσία και την ανατροφή ενός κατοικίδιου από οικογένειες με παιδιά αλλά και τα οφέλη είναι, τελικά, πολλά και ιδιαίτερα σημαντικά. Συγκεκριμένα:

• Ενδείκνυται και προτείνεται η ισορροπημένη σχέση παιδιού με κατοικίδιο, καθώς το παιδί μεγαλώνει μαζί με αυτό. Το παιδί μαθαίνει να είναι φιλικό και να σέβεται τα ζώα, καθώς αποκτά οικολογική συνείδηση. Η καθημερινή επαφή με τον σκύλο ή την γάτα, κάνει το παιδί υπεύθυνο και κοινωνικό. Τα κατοικίδια προσφέρουν αγάπη, συντροφικότητα και στοργή χωρίς να ζητούν ανταλλάγματα, οπότε τα παιδιά αποκτούν θετική στάση ζωής.
• Η ψυχολογική βοήθεια και στήριξη που προσφέρει το κατοικίδιο, όχι μόνο στα παιδιά, αλλά σε όλη την οικογένεια είναι απεριόριστη. Πολλά είναι τα παραδείγματα παιδιών με προβλήματα υγείας βοηθήθηκαν τα μέγιστα από την συμβίωση με κατοικίδιο. Αποδεδειγμένα, επίσης, παιδιά που μεγαλώνουν με σκύλο ή γάτα, έχουν πολύ μικρότερες πιθανότητες εμφάνισης αλλεργιών και άσθματος.
• Τα παιδιά που έχουν κατοικίδια ζώα έχουν την ευκαιρία για μάθηση, για ανάπτυξη της συναισθηματικής τους νοημοσύνης, για ανάπτυξη του αισθήματος της ευθύνης και για περισσότερη σωματική άσκηση. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι αυτά αναπτύσσουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αισθήματα κοινωνικής ευθύνης
• Τα παιδιά συχνά εκμυστηρεύονται στα ζωάκια τους τα μυστικά τους, ή κάποιες ενδόμυχες σκέψεις τους, όπως κάνουν και στα λούτρινα ζωάκια τους.
• Τα παιδιά «διδάσκονται» για τα συναισθήματα των άλλων και για τα δικά τους μέσα από την αλληλεπίδραση. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της συναισθηματικής νοημοσύνης σ είναι η «ενσυναίσθηση», δηλαδή η ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται και να κατανοεί τα συναισθήματα του άλλου. Η ενσυναίσθηση βοηθά το άτομο στην οριοθέτηση της δικής του συμπεριφοράς αναγνωρίζοντας και σεβόμενο τις ανάγκες του άλλου. Ο σκύλος επειδή είναι ένα ζώο πολύ επικοινωνιακό προσφέρει μιαν εξαιρετική ευκαιρία για την ανάπτυξη της «ενσυναίσθησης» στο παιδί. (Βέβαια σε αυτή την διαδικασία μάθησης είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος των γονιών).
• Στα παιδία παρέχεται μέσω των ζώων συναισθηματική υποστήριξη και αίσθημα ασφάλειας. Σε σχετική μελέτη βρέθηκε ότι τα νήπια και βρέφη που μεγαλώνουν με ζώο συντροφιάς, δε γλείφουν τον αντίχειρά τους, παράδειγμα συναισθηματικής ανασφάλειας.
• Μέσω της φροντίδας του ζώου αναπτύσσεται στο παιδί η υπευθυνότητα, η φροντίδα για τους άλλους και η αίσθηση ικανότητας. Το παιδί νιώθει χρήσιμο. Η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση του ενδυναμώνονται.
• Η παιδική εγκληματικότητα κατά των ζώων αποτελεί ένα δείκτη του πως θα εξελιχθεί το παιδί αργότερα ως ενήλικας. Μαθαίνοντας από νωρίς στο παιδί τον σεβασμό προς τα ζώα, του προσφέρουμε ένα πολύτιμο εφόδιο για ένα σωστό μη βίαιο τρόπο συμπεριφοράς.
• Πολύ σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι τα παιδιά, συμβιώνοντας με κατοικίδιο, μαθαίνουν και εξοικειώνονται με τον ‘’κύκλο της ζωής’’ (γέννηση, ενηλικίωση, γήρας, θάνατος), όπως επίσης και με τις ανάγκες του κάθε σταδίου.
• Τα παιδιά που μεγαλώνουν με κατοικίδια έχουν τη δυνατότητα να μάθουν εμπειρικά για το κύκλο της ζωής όπως η αναπαραγωγή, η γέννηση, τα γηρατειά, η ασθένεια και ο θάνατος. Μέσω της παρατήρησης, μπορεί να κατανοήσει βιωματικά τις αναλογίες της ανθρώπινης ζωής και της ζωής των ζώων αποκτώντας μια καλύτερη επαφή με τη δική του ανθρώπινη φύση και τις υπαρξιακές της διαστάσεις.
• Σύμφωνα με πολλές ψυχολογικές θεωρίες, η βιωματική μέθοδος γνώσης, η εμπειρία, ενισχύει ουσιαστικά το άτομο. Αυτά τα παιδιά αντιμετωπίζουν τη ζωή πιο ρεαλιστικά και αντιμετωπίζουν πιο εύκολα τις διάφορες απώλειες στη ζωή τους. Τα ζώα συντροφεύουν τον άνθρωπο στη μοναξιά του. Σύμφωνα με στοιχεία επιστημονικών μελετών, η θεραπευτική συμβολή των ζώων συντροφιάς σε παιδιά, με προβλήματα νοσολογικά, συναισθηματικά και συμπεριφοράς είναι ανεκτίμητη.

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέσω των κατοικίδιων ζώων καλλιεργούνται στα παιδιά οι αξίες του ανθρωπισμού, της οικολογικής συνείδησης, της ηθικής ευθύνης, του αλτρουισμού.

Οι γονείς οπωσδήποτε διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη επιτυχία αυτής της διαδικασίας. Η επιλογή του ζώου, η ηλικία των παιδιών, ο χώρος τον οποίον διαθέτουν αλλά και η προθυμία και συμμετοχή των ίδιων των γονιών στη φροντίδα αυτών είναι παράγοντες τους οποίους θα πρέπει να λάβουν υπόψη οι γονείς πριν την απόφαση για απόκτηση ενός ζώου στο σπίτι.

Επιβάλλεται να επισημάνουμε στο παιδί πως ένα κουταβάκι, ένα γατάκι, ή ό,τι άλλο τυχαίνει να βρίσκεται κάτω από την ίδια στέγη με εμάς, δεν είναι άλλο ένα παιχνίδι που ήρθε να προστεθεί στη συλλογή του. Είναι ένα ζωντανό πλάσμα και νιώθει πόνο, πεινάει, αρρωσταίνει, όπως ακριβώς και το ίδιο. Κατά συνέπεια, δεν μπορούμε ούτε να το «βασανίζουμε» αλλά ούτε να το «πετάξουμε» όταν μας φύγει ο ενθουσιασμός των πρώτων ημερών. Είναι μέλος της οικογένειας και ως τέτοιο πρέπει να του συμπεριφερόμαστε. Και αυτό απαιτεί υπεύθυνη στάση κυρίως από την πλευρά των ενηλίκων – γονέων.

Ευμορφία Κηπουροπούλου,

Φιλόλογος, Δρ. Παιδαγωγικής