Τα γαϊδουράκια της Φλώρινας

Αναρωτιέμαι γιατί η λέξη «γαϊδούρι» στα νέα ελληνικά σημαίνει τον άξεστο και τον αγροίκο άνθρωπο, τον αδιάντροπο και τον αφιλότιμο, αφού αυτά τα συμπαθητικά τετράποδα ήταν στην υπηρεσία του ανθρώπου επί χιλιετίες. Στα αρχαία ελληνικά ονομαζόταν «όνος» και από τα πρώτα γυμνασιακά μας χρόνια μαθαίναμε το «περί όνου σκιάς». Ίσως στον αρχαίο κόσμο είχαν άλλη άποψη για τα γαϊδουράκια.

Κάποτε στη Φλώρινα, κάθε σπίτι είχε στην 

υπηρεσία του ένα γαϊδουράκι. Αν και έκαμναν αστικά επαγγέλματα οι περισσότεροι, το ζώο αυτό ήταν απαραίτητο, επειδή τότε δεν υπήρχαν ούτε ποδήλατα ούτε μοτοσικλέτες ούτε και αυτοκίνητα. Καβάλα στον γάιδαρο πήγαιναν στα αμπέλια τους, στην αγορά και όπου αλλού ήθελαν να πάνε για δουλειές. Τον γάιδαρο φόρτωναν με οτιδήποτε ήθελαν να μεταφέρουν. Πάντα όμως ήταν προσεκτικοί, καθώς η ράχη του γαϊδάρου άντεχε μέχρι ένα συγκεκριμένο φορτίο. Απαραίτητος ήταν ο γάιδαρος σε κάθε σπίτι, όπως οι κότες, οι πάπιες, το γουρουνάκι, η κατσίκα ή αγελάδα. Ήταν μια εποχή και αυτή, που η Φλώρινα ήταν ημιαστική.

Ήταν κοντόσωμα τα γαϊδουράκια με συμπαθητικό βλέμμα. Περπατούσαν κανονικά και δεν κάλπαζαν. Ποτέ δεν βιαζόταν, και όταν σταματούσαν, δεν ξεκινούσαν, όποτε ήθελε ο νοικοκύρης, αλλά όταν ήθελαν αυτά. Σαν να πείσμωναν και με καρφωμένα τα τέσσερα πόδια τους δεν κουνιόταν από την θέση τους. «Πείσμωσε σαν γάιδαρος» έλεγαν για κάποιους. Έκφραση που βγήκε από την συμπεριφορά των γαϊδουριών.

Ο εξοπλισμός τους ήταν το ξύλινο σαμάρι με στρωματάκι από μέσα, το καπίστρι από τριχιά και πέταλα πλακέ στις τέσσερις οπλές. Στο σπίτι είχαν ένα χώρο δικό τους, το αχούρι, όπου αναπαύονταν μασουλώντας χόρτα. Παρόλο που τα σπίτια ήταν πολύ μικρά τότε και οι αυλές τους μικρότερες, τουλάχιστον στο κέντρο της πόλης, πάντα υπήρχε ένας χώρος και για το γαϊδουράκι. Ένας χώρος μικρός, κλειστός και ζεστός για να προστατεύεται το γαϊδουράκι από τις καιρικές συνθήκες.

Στη πόλη μόνο οι άνδρες και τα παιδιά  καβαλούσαν τα γαϊδούρια. Οι γυναίκες ποτέ. Σε αντίθεση οι γυναίκες των χωριών ανέβαιναν σε αυτά και πήγαιναν στα χωράφια, αλλά και στη πόλη, όταν γινόταν το παζάρι. Οι άνδρες της πόλης ήταν πολύ απαιτητικοί από τον γάιδαρό τους, σχετικά με τον βηματισμό. Οι νέοι άνδρες ήθελαν γάιδαρο με γρήγορο περπάτημα, ενώ οι γέροι ήθελαν γερασμένο γάιδαρο, για να περπατάει αργά. Και όλα αυτά, επειδή όταν τον φόρτωναν οι άνδρες περπατούσαν δίπλα στον γάιδαρο κρατώντας το καπίστρι. Ήθελαν να συμβαδίζουν, χωρίς να κουράζονται ούτε να αργοπορούν.

Άραγε γιατί οι Φλωρινιώτες προτιμούσαν τα γαϊδουράκια και όχι τα άλογα, που ήταν πιο δυνατά και γρήγορα; Η απάντηση βρίσκεται στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας. Τότε οι τούρκοι είχαν απαγορεύσει στους χριστιανούς να έχουν άλογα, και όταν τους επέτρεψαν να έχουν άλογα, οι χριστιανοί ήταν αναγκασμένοι να κατεβαίνουν από τα άλογα και να προσκυνούν και τον τελευταίο τούρκο χαμάλη, όταν συναντιόταν στο δρόμο. Τι εξευτελισμός! Γι αυτό οι Φλωρινιώτες προτιμούσαν τα κοντόσωμα γαϊδουράκια. Για να κατεβαίνουν με την άνεσή τους, κάθε φορά που συναντούσαν τούρκους στο δρόμο τους. Και δεν ήταν λίγοι οι τούρκοι σε αυτή την πόλη. Τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας είχαν αλλάξει τα πράγματα. Η συνήθεια όμως να έχουν οι Φλωρινιώτες γαϊδουράκια παρέμεινε.

Και κάτι άλλο. Οι γάιδαροι ήταν πολύ μελωδικοί. Γκάριζαν συχνά και ακουγόταν το γκάρισμά τους πολύ μακριά. Φανταστείτε μια Φλώρινα, όπου σε κάθε αυλή ήταν και ένας γάιδαρος. Τι γκαρίσματα άκουγαν μέρα και νύχτα!

Η ζωή όμως άρχισε να αλλάζει μετά το 1920. Ποδήλατα και μοτοσακό μας άφησε ο γαλλικός στρατός και δεν ήταν λίγοι αυτοί που τα προμηθεύτηκαν. Οι μηχανές άρχισαν να περνάν στην καθημερινή ζωή. Η νέα τεχνολογία μάγεψε τους Φλωρινιώτες. Τρένο, λεωφορεία, αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες και ποδήλατα έκαναν την ζωή πιο εύκολη. Τα γαϊδουράκια αποσύρθηκαν σταδιακά. Είχε τελειώσει η αποστολή τους. Η νέα τεχνολογία επικράτησε.

Το Φλωρινιώτικο γαϊδουράκι όμως δεν πρέπει να χαθεί. Υπάρχει χώρος και γι αυτό στον απέραντο και άδειο Ζωολογικό Κήπο της Φλώρινας. Λίγο χώρο για τα γαϊδουράκια μας για να μη χαθεί αυτή η κοντόσωμη ράτσα γαϊδουριών.  

Δημήτρης Μεκάσης