Η αλληγορία του σπηλαίου

Γράφει ο Βαγγέλης Τσούκας

Οι καλύτερες "στιγμές" της παγκόσμιας φιλοσοφίας, ιστορίας και λογοτεχνίας κρύβονται για συγκεκριμένους λόγους μακρυά από το φως της δημοσιότητας και δεν διαδίδονται ευρέως στην κοινωνία. Ελάχιστοι γνωρίζουν το νόημα, ακόμα και την ίδια την ύπαρξη μεγαλειωδών 

έργων, όπως η τραγικότητα του σαιξπηρικού Μάκβεθ, ο λυρισμός των τριών ποιημάτων της Θείας Κωμωδίας του Δάντη και το δράμα του τέλους του Τριστάνου στην ομώνυμη όπερα. Αντίθετα τα κόμικς, τα λαϊκά μυθιστορήματα και τα πρόσφατα νέα είναι γνωστά σε όλους.

Σε αυτό το πλαίσιο υπάρχει μια σύντομη αναφορά που περιγράφει εύληπτα και γλαφυρά τις ισορροπίες και την ιεραρχία στον κόσμο η οποία οφείλει να γίνει γνωστή σε όλους. Πρόκειται για την αληγορία του Σπηλαίου που γράφτηκε από τον "δικό" μας Πλάτωνα και περιέχεται στο έργο Πολιτεία, όπου συμμετέχουν ως συζητητές ο Σωκράτης και ο αδελφός του Πλάτωνα, Γλαύκος. Εν συντομία, περιγράφεται μία συνήθης σπηλιά όπου ο απλός κόσμος παρομοιάζεται με αλυσοδεμένους θεατές που ατενίζουν προς την σκοτεινή πλευρά της. Στην είσοδο πίσω από τις πλάτες τους, μια ομάδα ανθρώπων που ονομάζονται "θαυματοποιοί" φωτίζουν είδωλα, η σκιά των οποίων προβάλεται στον τοίχο όπου κοιτάζουν οι θεατές. Επειδή οι τελευταίοι είναι ακινητοποιημένοι, δε μπορούν να διαπιστώσουν ότι βρίσκονται μέσα σε ένα θέατρο, ούτε ότι αυτά που τους προβάλονται είναι ψεύτικα, αλλά παρακολουθούν παθητικά τα γεγονότα. Σε μια ιδιάζουσα στιγμή, κάποιος από τους δεσμώτες τυχαίνει να ελευθερωθεί και κοιτάζοντας γύρω του διαπιστώνει την σκευωρία. Καθώς πλησιάζει προς την είσοδο, με δυσκολία λόγω της χρόνιας ακινησίας, τίθεται σε αυτόν το δίλημα να μετατραπεί ο ίδιος σε θαυματοποιό ή να συνεχίσει προς την έξοδο. Αν αποφασίσει το δεύτερο, αντικρύζει κατάματα και με πόνο όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, το φως το ήλιου και παρόλο που αρχικά τυφλώνεται, τελικά αποκτά την ελευθερία του. Επειτα έχοντας τη γνώση, επιστρέφει στη σπηλιά για να ελευθερώσει άλλα άτομα και να επαναληφθεί ο κύκλος.

Τα αληγορικά μυνήματα της παραπάνω περιγραφής είναι συνταρακτικά γιατί περιγράφουν πλήρως τις σχέσεις σε όλες τις μεγάλες δομές της κοινωνίας, διαγράφουν την πορεία του ανθρώπου από την κακό προς το καλό και διαπερνούν χιλιάδες χρόνια ανθρώπινης ιστορίας. Ιδίως το σημείο της επιλογής αποτελεί το κλασικό δίλημμα μεταξύ της καλής και κακής οδού με το οποίο έρχεται αντιμέτωπος κάποια στιγμή ο καθένας μας. Σήμερα, δισεκατομμύρια άνθρωποι κατοικούν ακίνητοποιημένοι σε μια γιγαντιαία σπηλιά με λίγους σκηνοθέτες που τους χορηγούν ευτελή και κυρίως τεχνητή πνευματική τροφή, καταφέρνοντας έτσι να δαμάσουν το παραγωγικό και απελευθερωτικό ένστικτό τους. Όμως πάνω από όλους βρίσκονται οι ακόμα πιο λίγοι που είναι ανεξάρτητοι από τα επίγεια γεγονότα και έχουν ως αναφορά και αντλούν δύναμη απευθείας από τον ήλιο, ο οποίος αντιπροσωπεύει την αληθινή γνώση.

Σημείωση: μια λεπτομερής απόδοση της παραπάνω αλληγορίας μπορεί κανείς να βρει στον ακόλουθο σύνδεσμο (https://www.youtube.com/watch?v=5oQ_zhTEVzE).