Ιστορικά σημειώματα 1912 - 1944

Τα παρακάτω γεγονότα μού τα αφηγήθηκαν γέροντες που τα έζησαν, τα συζήτησαν και έμειναν χαραγμένα βαθιά στην μνήμη τους. Είναι η περίληψη κάποιων συνεντεύξεων, που έγιναν πριν από πολλά χρόνια.

Τα γεγονότα της απελευθέρωσης της Φλώρινας, του 1912,  είναι γνωστά σε όλους. Μερικά όμως πέρασαν απαρατήρητα. Την 7^η Νοεμβρίου 1912, η πόλη της Φλώρινας κινδύνευσε με αφανισμό. Περίπου 40.000 τούρκοι στρατιώτες πέρασαν εκείνη την ημέρα από την Φλώρινα προς το Πισοδέρι.

Το μεσημέρι ένα μικρό τμήμα ιππέων του ελληνικού στρατού είχε εισέλθει στην πόλη. Λίγο αργότερα έφτασε και ο σερβικός στρατός. Το βράδυ ένα σύνταγμα πεζικού του ελληνικού στρατού έφτασε και αυτό. Οι κάτοικοι της Φλώρινας έντρομοι είχαν κλειστεί στα σπίτια τους. Μια τουφεκιά αν έπεφτε και συγκρουόταν οι τρεις στρατοί μέσα στην πόλη, ο πληθυσμός της Φλώρινας θα είχε αφανιστεί.

Εκείνες τις ημέρες στον κάμπο της Φλώρινας υπήρχαν πολλά κοπάδια προβάτων που τα είχαν φέρει οι Γκέγκηδες από τα βουνά της Αλβανίας για να ξεχειμωνιάσουν. Οι Γκέγκηδες φοβισμένοι ακολούθησαν τον τουρκικό στρατό μαζί με τα κοπάδια τους. Όμως στην βιασύνη τους και από τον φόβο μην τους σφάξουν οι χριστιανοί χωρικοί, παράτησαν τα κοπάδια και έφυγαν γρήγορα να σωθούν. Έξω από την πόλη, στα λιβάδια υπήρχαν πολλά πρόβατα παρατημένα, αλλά και μέσα στην πόλη υπήρχαν πρόβατα, που αδέσποτα γύριζαν στα δρομάκια βελάζοντας. Την επομένη ημέρα, την 8η Νοεμβρίου, οι χωρικοί του κάμπου βγήκαν και μάζευαν τα πρόβατα των Γκέγκηδών, που τα θεωρούσαν λάφυρα. Τότε διαδόθηκε ότι στην Φλώρινα έρχεται ο Διάδοχος Κωνσταντίνος, ότι ο τουρκικός στρατός απομακρύνθηκε και ότι η τουρκοκρατία τελείωσε. Οι χωρικοί του κάμπου εξεγέρθηκαν και ζητούσαν εκδίκηση για τα δεινά που υπέστησαν τόσα χρόνια. Την 8^η Νοεμβρίου κατέφθασαν πολλά μπουλούκια χωρικών και κατευθύνθηκαν στο Τσαρσί, την σημερινή οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου, και αφού έσπασαν τα κεπέγκια των τούρκικων καταστημάτων άρχισαν να τα λεηλατούν. Οι Τούρκοι έντρομοι κλεισμένοι στα σπίτια τους, φοβόταν τα χειρότερα, επειδή οι κολίγοι μπορούσαν να φτάσουν και στους τουρκομαχαλάδες. Η άμεση επέμβαση όμως του ελληνικού στρατού σταμάτησε έγκαιρα τους χωρικούς και οι λεηλασίες περιορίστηκαν.

Λεηλασίες  και καταστροφές στην Φλώρινα είχαμε και το 1916, κατά την διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου. Ο γερμανικός και ο βουλγάρικος στρατός είχαν εισέλθει στην Φλώρινα για έναν μήνα. Ο γαλλικός στρατός έφτασε στην Φλώρινα και οχυρώθηκε στον λόφο του Αγίου Παντελεήμονα. Ο βουλγάρικος στρατός στον λόφο 1033, και η Φλώρινα στην μέση δεχόταν τα πυρά από τις δυο μεριές. Δόθηκε διαταγή από τους Γάλλους να εκκενωθεί η πόλη και οι κάτοικοι πήγαν προς τα χωριά Άνω και Κάτω Υδρούσα και άλλα κοντινά χωριά, για να σωθούνε από τους βομβαρδισμούς. Οι Γάλλοι έφεραν μαζί τους και μια πολιτοφυλακή βενιζελικών και στρατολόγησαν και άλλους από την Φλώρινα. Η πολιτοφυλακή είχε λάβει την διαταγή να φυλάγει την έρημη πόλη. Οι πολιτοφύλακες όμως έμπαιναν σε όλα τα σπίτια και τα ρήμαζαν. Πραγματικό πλιάτσικο. Έψαχναν για χρήματα και όταν δεν έβρισκαν έπαιρναν χάλκινα σκεύη, φλοκάτες, υφάσματα, έπιπλα και ότι άλλο μπορούσαν να το πουλήσουν, για να πάρουν χρήματα. Οι πολιτοφύλακες έκλεψαν πολλά αντικείμενα από τα εύπορα σπίτια. Ο γαλλικός στρατός μετά από πολλές νίκες απώθησε τον βουλγάρικο στρατό πέρα από το Μοναστήρι. Οι κάτοικοι της Φλώρινας γύρισαν στα σπίτια τους. Πολλά από αυτά είχαν πάθει ζημίες από τις οβίδες του πυροβολικού, και τα περισσότερα είχαν λεηλατηθεί. Οι κάτοικοι σχημάτισαν μια μικτή  επιτροπή χριστιανών, εβραίων και μουσουλμάνων και επισκέφτηκαν τον γάλλο Στρατηγό για να του γνωστοποιήσουν την λεηλασία. Η γαλλική στρατιωτική αστυνομία ανέκρινε τους πολιτοφύλακες, βρήκε τα κλοπιμαία και τα συγκέντρωσε στο κεντρικό τζαμί στην σημερινή πλατεία Γ. Μόδη, από όπου οι κάτοικοι της πόλης μας πήραν πίσω τα υπάρχοντά τους. Οι Γάλλοι ήθελαν να τιμωρήσουν σκληρά τους πολιτοφύλακες, αλλά με την επέμβαση κάποιων ισχυρών, αφέθησαν ελεύθεροι. 

Οι κάτοικοι της Φλώρινας κινδύνεψαν και το 1922, τότε που κατέρρευσε το μέτωπο στην Μικρά Ασία και οι φήμες ότι ο τουρκικός στρατός θα φθάσει μέχρι την Φλώρινα ακουγόταν και εμψύχωνε τους Τούρκους της Φλώρινας. Στα χωριά ήδη είχαν βγει τούρκικες συμμορίες και αλβανικές που τρομοκρατούσαν και λήστευαν τους χωρικούς. Νέοι άνδρες δεν υπήρχαν, αφού όλοι είχαν στρατευτεί και βρισκόταν στην Μικρά Ασία. Η χωροφυλακή ήταν το μόνο ελληνικό ένοπλο σώμα, που όπλισε τους χωρικούς, συγκρότησε αποσπάσματα και κατεδίωκαν τις τούρκικες και αλβανικές συμμορίες στα βουνά. Στην πόλη της Φλώρινας οι Τούρκοι ήταν πολυάριθμοι και υπήρχαν πολλά κρυμμένα όπλα. Οι Τούρκοι περίμεναν να περάσει ο τουρκικός στρατός τον ποταμό Έβρο για να εξεγερθούν. Η χωροφυλακή όπλισε τους μεσήλικες Φλωρινιώτες με τουφέκια και πυρομαχικά και σχημάτισαν μια πολιτοφυλακή, που σε περίπτωση εξέγερσης να μπορέσουν να αμυνθούν. Επικράτησε ηρεμία και ειρήνη μεταξύ των δυο κοινοτήτων και δεν είχαμε σφαγές και λεηλασίες. Μετά την συνθήκη της Λοζάνης οι Τούρκοι ανταλλάχτηκαν και η σύνθεση του πληθυσμού έγινε πιο ομοιογενής, γεγονός που έφερε ηρεμία και ειρήνη τα επόμενα χρόνια.

Και φτάνομε στο 1941. Ο ελληνικός στρατός πολεμούσε στην Αλβανία και ο ανεφοδιασμός του γινόταν και από την Φλώρινα. Τα τρόφιμα έρχονταν με το τρένο και τα ξεφόρτωναν στα λιβάδια όπου σήμερα είναι το αναψυκτήριο και μέχρι τη Εφορία. Τόνοι τροφίμων σκεπασμένα με μουσαμαδιές. Στις 9 Απριλίου του 1941, ο γερμανικός στρατός είχε φτάσει στο Μοναστήρι έτοιμος να συνεχίσει την πορεία του προς την ανυπεράσπιστη πόλη της Φλώρινας. Ο Νομάρχης έδωσε το σύνθημα «προς τον νότο» και οι ελληνικές Αρχές εγκατέλειψαν την πόλη μέχρι το μεσημέρι. Ο γερμανικός στρατός δεν είχε φτάσει ακόμη στην Νίκη. Εκείνο το απόγευμα συγκεντρώθηκαν όλοι οι κάτοικοι της πόλης και των κοντινών χωριών στον σιδηροδρομικό σταθμό και άρχισαν να αρπάζουν τα τρόφιμα με το σύνθημα «να μην τα πάρει ο γερμανικός στρατός». Ποδοπατήθηκαν μεταξύ τους και μερικοί ξεψύχησαν στην προσπάθεια τους να πάρουν και αυτοί λίγα τρόφιμα. Αταξία επικρατούσε, φωνές και φασαρίες. Γι αυτόν τον λόγο είχαμε και τρεις, τέσσερις νεκρούς. Όλοι προμηθεύτηκαν αλεύρι, ζυμαρικά, κονιάκ, σταφίδες, λάδι, τσιγάρα, κουβέρτες και ότι άλλο μπορούσαν να αρπάξουν. Στην πόλη επικρατούσε ταραχή μέχρι αργά το απόγευμα, όταν ακούστηκε ότι οι Γερμανοί πλησιάζουν, και όλοι έντρομοι κλείστηκαν στα σπίτια τους. Το βράδυ, στις 8.30 μ.μ. εισήλθαν οι πρώτες γερμανικές μοτοσικλέτες. Η γερμανική Κατοχή είχα αρχίσει. Εκείνη την νύχτα, που όλα τα έσκιαζε η φοβέρα, κάποιοι σαλταδόροι, που δεν φοβήθηκαν τον γερμανικό στρατό, διέρρηξαν ένα μεγάλο παντοπωλείο και έκλεψαν όλα τα τρόφιμα.  Τα κλεμμένα τρόφιμα, αλλά και τα τρόφιμα που άρπαξαν από τις αποθήκες του ελληνικού στρατού έσωσαν πολλούς από την πείνα.

Στις 28 Ιουλίου 1944 έγινε ο μεγαλύτερος αεροπορικός βομβαρδισμός που γνώρισε ποτέ η Φλώρινα. Ο γερμανικός στρατός υποχωρούσε. Μια διερχόμενη Μεραρχία στρατοπέδευσε στα λιβάδια του Σιδηροδρομικού Σταθμού και την επομένη ημέρα θα συνέχιζαν την πορεία τους με το τρένο προς την Γερμανία. Οι αντάρτες έδωσαν την πληροφορία στην Βρετανική Αποστολή και ένα σμήνος βομβαρδιστικών αεροπλάνων έκανε την εμφάνισή του στις 10 το πρωί. Τα συμμαχικά αεροπλάνα βομβάρδισαν τον Σιδηροδρομικό Σταθμό και όλες τις γειτονιές από τον Κύκλο μέχρι την κεντρική πλατεία. Δεν γνωρίζουμε πόσοι ήταν οι νεκροί γερμανοί στρατιώτες. Οι άμαχοι Φλωρινιώτες όμως πλήρωσαν ακριβά, καθώς οι νεκροί έφτασαν τους 59, οι τραυματίες περίπου 90, και καταστραμμένες κατοικίες 338, εκ των οποίων οι 83 ισοπεδώθηκαν από τις βόμβες. Οι κάτοικοι της πόλης μας αναρωτιόταν αν η συμμαχική αεροπορία είχε ως στόχο τους Γερμανούς ή τους Φλωρινιώτες.

Η Φλώρινα γλύτωσε από μια άλλη καταστροφή, κατά την αποχώρηση του γερμανικού στρατού. Ο γερμανός Φρούραρχος είχε τοποθετήσει τα κανόνια του πυροβολικού στο χωριό Παπαγιάννη, και αν οι αντάρτες τους παρενοχλούσαν κατά την αποχώρηση, οι Γερμανοί θα κονιορτοποιούσαν την Φλώρινα με τα κανόνια. Μεσολάβησε ο Μητροπολίτης Βασίλειος, και αφού δεν έπεισε τους αντάρτες, είπε ψέματα στον Φρούραρχο, ότι δεν θα δεχθούν καμία επίθεση. Οι Γερμανοί πήραν τα κανόνια και συνέχισαν τον δρόμο τους προς το Μοναστήρι. Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, και συγκεκριμένα το 27ο Σύνταγμα της Κοζάνης, επιτέθηκαν στην Φλώρινα, την 1^η Νοεμβρίου 1944, και κατεδίωξαν την γερμανική φρουρά της πόλης. Τα κανόνια όμως είχαν αποσυρθεί από το χωριό Παπαγιάννη και η Φλώρινα σώθηκε.

Απελευθέρωση, Μικρασία, Α΄ παγκόσμιος πόλεμος και Β΄ παγκόσμιος πόλεμος. Τα γεγονότα αυτά συνέβησαν σε 32 χρόνια και έμειναν βαθιά χαραγμένα στην μνήμη των Φλωρινιωτών.

Δημήτρης Μεκάσης