Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου Φλωρίνης

Ο παλιός ναός του Αγίου Γεωργίου, ο Ξενώνας, το καμπαναριό και η περίφραξη του νεκροταφείου, το 1925 περίπου

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης 

Στα χρόνια που ο Χριστιανισμός καθόριζε τον τρόπο ζωής, οι ναοί και οι ενορίες ήταν τα κέντρα όλων των δραστηριοτήτων. Ο λαός είχε χώρο συνάθροισης τον ναό, η ενορία ήταν η μεγάλη οικογένεια και ο κλήρος η πνευματική εξουσία.

Οι χριστιανοί της πόλης της Φλώρινας γνώρισαν όλη την αγριότητα των

τούρκων κατακτητών, οι οποίοι τους υποδούλωσαν, αλλά και τους στέρησαν τους ναούς τους. Για πολλά χρόνια οι χριστιανοί της Φλώρινας εκκλησιάζονταν και τελούσαν τα μυστήρια στον ναό της Αγίας Παρασκευής του κοντινού χωριού Σκοπιά. Και όταν ερχόταν ο χειμώνας με τις χιονοπτώσεις και τις παγωνιές ο εκκλησιασμός γινόταν στα σπίτια των ιερέων της πόλης, αλλά και σε άλλα μεγάλα χριστιανικά σπίτια. Στα σπίτια γίνονταν και οι γάμοι και τα βαφτίσια. Κανείς δεν τολμούσε να ζητήσει άδεια από τις τουρκικές αρχές για την οικοδόμηση ενός ναού.

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είχε εξαγριώσει τους Τούρκους της περιοχής μας. Όμως ο ρωσικός στρατός είχε φτάσει στα Βαλκάνια νικώντας τους Τούρκους. Το 1829, οι Ρώσοι και οι Τούρκοι υπέγραψαν την Συνθήκη της Αδριανουπόλεως, που έφερε μεταρρυθμίσεις και ξελάφρωσαν οι χριστιανικοί λαοί των Βαλκανίων.

Τότε και οι χριστιανοί της Φλώρινας ζήτησαν άδεια από την τοπική εξουσία να χτίσουν έναν ναό μέσα στην πόλη. Οι Τούρκοι αντέδρασαν, αλλά όταν οι χριστιανοί ζήτησαν να στείλουν επιστολή στον Σουλτάνο, η τοπική τουρκική εξουσία τους υπέδειξε έναν χώρο έξω από την πόλη, στο Ρουμλούκι, όπου ήταν το χριστιανικό νεκροταφείο. Η λέξη «Ρουμ-λούκ» είναι τουρκική και σημαίνει «Τόπος των Ρωμιών».

Δεν γνωρίζουμε, αν οι χριστιανοί της Φλώρινας πήραν άδεια για να χτίσουν τον ναό, με σουλτανικό φιρμάνι. Όσοι έχουν γράψει για την ιστορία του ναού του Αγίου Γεωργίου δεν αναφέρουν αν υπήρχε ή υπάρχει αυτό το φιρμάνι. Τότε όμως, μόνο με την άδεια του Σουλτάνου μπορούσαν να χτίσουν ναούς.

Επομένως με σουλτανικό φιρμάνι οι χριστιανοί της Φλώρινας άρχισαν τις εργασίες οικοδόμησης του ναού.  Αρχιμάστορας - μηχανικός, ο οποίος έκανε το σχέδιο του ναού και επέβλεπε τις εργασίες, ήταν ένας Φλωρινιώτης, που ονομαζόταν Μπακούλης. (Απόγονός του ήταν η Λευκή Μιχαηλίδου, σύζυγος του γυμνασιάρχη Τιμολέοντα Λιάκου, που την είχα δασκάλα στο δημοτικό σχολείο).

Τα πράγματα όμως ξεκίνησαν στραβά, καθώς οι Τούρκοι, οι Γύφτοι και οι Αλβανοί συγκεντρώθηκαν και κατέστρεψαν όσα οι  χριστιανοί είχαν οικοδομήσει. Για τον ναό του Αγίου Γεωργίου Φλωρίνης έχουν γραφτεί αρκετά άρθρα στον τοπικό τύπο. Όλες οι πληροφορίες για τα γεγονότα ήταν από την προφορική μας παράδοση. Γράφτηκαν πολλές διαφορετικές εκδοχές σχετικά με την παρεμπόδιση από τους Τούρκους. Κοινό όλων όμως είναι ότι υπήρξε βία εκ μέρους του τούρκικου όχλου, όταν οι χριστιανοί άρχισαν να χτίζουν τον ναό.

Παρόλο που οι χριστιανοί έχτιζαν ναό του Αγίου Γεωργίου, που σκόπιμα έγινε αυτό, καθώς ο Άγιος Γεώργιος ήταν αγαπητός άγιος στους μπεκτασήδες μουσουλμάνους, οι οποίοι τον τιμούσαν, οι τουρκάλες και τα τουρκάκια λιθοβολούσαν τους χριστιανούς που έχτιζαν τον ναό. Το απόγευμα έρχονταν οι άνδρες τους και γκρέμιζαν ότι είχαν χτίσει οι χριστιανοί την ημέρα. Πολλοί χριστιανοί χτυπήθηκαν, τραυματίστηκαν, αλλά δεν πτοήθηκαν. Ακόμη και ο μηχανικός Μπακούλης πληγώθηκε στο πόδι. Παρόλα αυτά συνέχισε την επίβλεψη των εργασιών.

Ο Καπετάν Λάκης Πύρζας, στα απομνημονεύματά του γράφει ότι μια αντιπροσωπεία χριστιανών Φλωρινιωτών επισκέφτηκε το Πασά της πόλης, που ήταν στρατιωτικός και διαμαρτυρήθηκαν, για την συμπεριφορά των μουσουλμάνων. Βέβαιο είναι ότι τον δωροδόκησαν. Ο Πασάς ήταν Αλβανός στην καταγωγή και φιλέλληνας. Κάλεσε λοιπόν τους Τούρκους άρχοντες της Φλώρινας και τους έπεισε με το επιχείρημα: «Αφού έχουν ελληνικά σχολεία δικαιούνται να έχουν και ελληνική εκκλησία. Οι Ρωμιοί στο σχολείο μαθαίνουν σε ποιο γένος ανήκουν και σε ποια θρησκεία. Κατεδαφίστε λοιπόν τα σχολεία τους». Οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να κλείσουν τα σχολεία και πείστηκαν από αυτά τα επιχειρήματα του Πασά. Μετά κάλεσε τους Έλληνες πρόκριτους της Φλώρινας και τους είπε να χτίσουν γρήγορα τον ναό, επειδή αυτός ως στρατιωτικός, περίμενε μετάθεση, και αν έφευγε ο ναός δεν θα χτιζόταν.

Οι Φλωρινιώτες χριστιανοί άρχισαν να εργάζονται εθελοντικά και γρήγορα για να τελειώσουν τον ναό και όταν έφτασαν στην σκεπή, δεν υπήρχαν τα απαιτούμενα υλικά. Τότε οι χριστιανοί έβγαλαν τα κεραμίδια από τις  σκεπές των βοηθητικών χώρων στις αυλές τους, ακόμη και των στάβλων και των κοτετσιών για να τα τοποθετήσουν στην σκεπή του ναού.  Ο ναός του Αγίου Γεωργίου χτίστηκε σε 35 ημέρες τον Μάρτιο του 1835. 

Ο Παντελής Βάσης έγραψε σχετικά με το κωδωνοστάσιο του ναού. Αυτό βρισκόταν, όπου το σημερινό καμπαναριό. Είχε βάση πέτρινη και ήταν φτιαγμένο με ξύλινα δοκάρια. Την καμπάνα την έφτιαξαν στον Περλεπέ(Πρίλεπ), και όταν χτύπησε για πρώτη φορά, οι Τούρκοι εξαγριώθηκαν και πυροβολούσαν την καμπάνα. Τα βόλια έκαναν σημάδια στην καμπάνα και μια μικρή ρωγμή. Μετά από αυτά τα γεγονότα των κωδωνοκρουσιών, οι χριστιανοί ήταν πιο προσεκτικοί, ώστε να μην εξαγριώνουν τον τουρκικό όχλο.

Αργότερα όμως πολλοί μουσουλμάνοι προσκυνούσαν τον Άγιο Γεώργιο και συμμετείχαν στις εορταστικές εκδηλώσεις την ημέρα της εορτής του. Οι μουσουλμάνοι ονόμασαν «Χατζή – Τεπέ» την περιοχή του ναού και της γειτονιάς που ήταν πιο κάτω. «Χατζή – Τεπέ» σημαίνει στα τούρκικα, ο λόφος του προσκυνητή ή ο λόφος του Αγίου. Από τους προσκυνητές μουσουλμάνους οι περισσότεροι ανήκαν στην αίρεση των μπεκτασήδων, που ήταν πολύ διαδεδομένη στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

Τότε οι χριστιανοί της Φλώρινας ήταν ενωμένοι και κατάφεραν να χτίσουν τον ναό. Όταν όμως εμφανίστηκαν οι εκπρόσωποι της βουλγάρικης Εξαρχίας, μερικές οικογένειες προσχώρησαν σε αυτήν. Οι εξαρχικοί  με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να ζητούν να γίνεται η λειτουργία στην βουλγάρικη γλώσσα στον ναό του Αγίου Γεωργίου. Οι Έλληνες αντέδρασαν και οι φασαρίες άρχισαν. Το αποκορύφωμα ήταν μια Κυριακή των Βαΐων μετά το 1883. Τότε συγκρούστηκαν οι δυο παρατάξεις μέσα στον ναό. Έσπασαν εικόνες, άνοιξαν τάφους, και παραλίγο να καταστρέψουν όλον τον ναό, που με τόσο κόπο έχτισαν. Ο ναός παρέμεινε ελληνικός και οι εξαρχικοί πήραν σουλτανικό φιρμάνι για να χτίσουν δικό τους ναό, τον  ναό του Αγίου Παντελεήμονος. Οι ελληνορθόδοξοι χριστιανοί όμως κατάφεραν να πάρουν σουλτανικό φιρμάνι, όπου αναφερόταν ότι μέρος του λόφου του Αγίου Παντελεήμονα, μαζί και το εκκλησάκι με το αγίασμα, ανήκαν στην ιδιοκτησία του ναού του Αγίου Γεωργίου. Το 1890 περίπου έφτιαξαν και το αγίασμα του ναού του Αγίου Γεωργίου φέρνοντας νερό από την βρύση του οικισμού των Λυγκηστών, που βρισκόταν πάνω από το σημερινό εξοχικό «Άλσος».

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου χτίστηκε με απλά υλικά, όπως ξύλα, λάσπη, πλίνθους και καμπυλωτά κεραμίδια. Τα επόμενα χρόνια, μέσα στο νεκροταφείο χτίστηκε και ο «Ξενών», όπου έμεναν οι ιερομόναχοι, οι νεωκόροι και οι κηροπλάστες. Υπήρχε και εργαστήριο κεριών, καθώς και μελίσσια, για το κερί. Υπήρχε και μια μεγάλη βρύση στην αυλή, που ήταν το αγίασμα.  Ο τελευταίος ένοικος του Ξενώνα ήταν ο αρχιμανδρίτης Γερμανός Χριστίδης (Παπαχριστίδης). Ο Ξενώνας και η βρύση κατεδαφίστηκαν το 1968. 

Πρώτη θεία λειτουργία μετά την απελευθέρωση, στις 8 Νοεμβρίου του 1912, έγινε στον Άγιο Γεώργιο, παρουσία του Διαδόχου Κωνσταντίνου και πλήθος κόσμου. Τα επόμενα χρόνια το νεκροταφείο επεκτάθηκε και περιφράχτηκε με τοίχο. Τότε έφτιαξαν και το οστεοφυλάκιο, σαν πηγάδι, όπου τοποθετήθηκαν και τα οστά των παλιών χριστιανικών τάφων, αλλά και των λυγκηστικών τάφων. Το αρχαίο νεκροταφείο των Λυγκηστών και το χριστιανικό των Φλωρινιωτών ήταν στον ίδιο χώρο, κάτι που δηλώνει την συνέχεια. Λυγκηστές και Φλωρινιώτες είναι μια συνέχεια στον ίδιο τόπο.

Το 1923 χτίστηκε το σημερινό καμπαναριό, και το 1947 κατεδαφίστηκε ο ναός, καθώς είχε παρουσιάσει επικίνδυνες ρωγμές. Στην συνέχεια άρχισε να χτίζεται ο σημερινός πέτρινος ναός. Το νεκροταφείο, το πανάρχαιο αυτό νεκροταφείο έκλεισε το 1992. Παραμένει όμως σαν ένα μνημείο με μεγάλη ιστορική σημασία, το οποίο όμως είναι παραμελημένο. Κανείς υπεύθυνος δεν ευαισθητοποιείται, ώστε ο χώρος του ιστορικού αυτού νεκροταφείου να αξιοποιηθεί.

Ο ναός είχε δυο Άγιες Τράπεζες, καθώς σε αυτόν υπήρχε το παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου, του προστάτη των αγγειοπλαστών. Αλλά και την ημέρα του Αγίου Παντελεήμονος γιόρταζε ο ναός και το πλήθος εκκλησιαζόταν σε αυτόν και μετά πήγαιναν στο εκκλησάκι του βουνού για να κάνουν το πανηγύρι τους.

Ο Τροπαιοφόρος Άγιος την ημέρα της εορτής του στις 23 Απριλίου ή την δεύτερη ημέρα του Πάσχα γιορταζόταν και από τους χριστιανούς και από τους μουσουλμάνους. Ήταν η ημέρα που άρχιζε η θερινή περίοδος των αγροτών και των ποιμένων. Ήταν ο προστάτης της στάνης. Οι βοσκοί συχνά έκαμναν τον γύρο του ναού τρεις φορές με το κοπάδι τους, για να μην αρρωσταίνουν τα ζωντανά τους. Η Δεύτερη Ανάσταση πάντα γινόταν στον ναό του Αγίου Γεωργίου και από έξω περίμεναν οι κουλουράδες με τα αυγοκούλουρα σε βέργες. Αυτά τα κουλούρια μόνο στον ναό του Αγίου Γεωργίου πουλιόνταν μια φορά τον χρόνο. Σήμερα δεν υπάρχουν. Στο ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής, οι γυναίκες πήγαιναν στα μνήματα του νεκροταφείου και αντάλλασσαν σκουρόχρωμα σταμνάκια για την ανάπαυση των ψυχών. Χάθηκε και αυτό το έθιμο. Αλλά και μετά την εορτή του Αγίου Γεωργίου οργάνωναν οι παλιοί Φλωρινιώτες εμποροπανήγυρη οικόσιτων ζώων στο ζωοπάζαρο της πόλης, που διαρκούσε δέκα ημέρες.

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου είναι στενά συνδεδεμένος με την ιστορία της πόλης μας, αλλά και με τις παλιές οικογένειες της Φλώρινας, που πάντα τον τιμούσαν και τον τιμούν  όλοι. Αυτή ήταν η συνοπτική ιστορία του ναού του Αγίου Γεωργίου.

Δημήτρης Μεκάσης