Σάββατο 31 Ιανουαρίου 2015

Η Μεσαία Τάξη της Φλώρινας (1920-1940)

Η Φλώρινα στην δεκαετία του 1930, 
όταν η Μεσαία τάξη μεσουρανούσε 


Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Το αγροτικό ζήτημα ήταν πάντα επίκαιρο στις αρχές του 20ου αιώνα, επειδή η γη ανήκε στους γαιοκτήμονες.  Στην Φλώρινα όμως δεν υπήρξαν εξεγέρσεις αγροτών, όπως σε άλλες περιοχές, επειδή η γη πέρασε σταδιακά στην ιδιοκτησία των αγροτών, με την βοήθεια της αστικής τάξης.  Οι χριστιανοί τοκογλύφοι του Μοναστηρίου και της Φλώρινας, δανείζοντας
χρήματα στους τσιφλικάδες, έπαιρναν τα χωράφια τους, όταν αυτοί δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα χρέη τους. Στην συνέχεια πουλούσαν τα χωράφια στους χωρικούς, που είχαν χρήματα από την μετανάστευσή τους στην Αμερική. Οι τοκογλύφοι βοήθησαν τους δουλοπάροικους να γίνουν μικροκαλλιεργητές  και να είναι ιδιοκτήτες των χωραφιών τους.
Η αγροτική τάξη αποτελείτο από τα ελεύθερα ορεινά χωριά και τα χωριά του κάμπου. Οι ορεινοί χωρικοί ήταν ιδιοκτήτες από παλιά, ενώ οι αγρότες του κάμπου έγιναν ιδιοκτήτες των σπιτιών τους και των χωραφιών τους, όταν η φεουδαρχία είχε τελειώσει. Όμως οι χωρικοί ζούσαν απλά και διατήρησαν τον μεσαιωνικό τους πολιτισμό, χωρίς να δέχονται της επιρροές ανώτερων πολιτισμών.
Στην πόλη της Φλώρινας υπήρχε από τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας μια Μεσαία τάξη, κυρίως εμπόρων, τεχνιτών και ξενοδόχων, που δεν διέφερε πολιτισμικά από την αγροτική τάξη. Όμως η τάση για αστικοποίηση υπήρχε και ήταν όλοι ανοιχτοί στις ξένες πολιτισμικές επιρροές.
Την περίοδο 1913-18, ήρθαν στην Φλώρινα πολλοί πρόσφυγες από το Μοναστήρι.  Όλοι ήταν καταστηματάρχες  με πολύ καλή ελληνική παιδεία, καθώς το Μοναστήρι στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας είχε πολύ αξιόλογα ελληνικά σχολεία. Εκτός τους καταστηματάρχες ήρθαν από το Μοναστήρι και πολλοί μορφωμένοι ιατροί, δικηγόροι, δάσκαλοι κλπ.  Η Μεσαία τάξη στην Φλώρινα ενισχύθηκε και σκοπός της ήταν να μορφώσει και να αστικοποιήσει τον πληθυσμό της πόλης. Ο σκοπός τους αυτός, πραγματοποιήθηκε την περίοδο του Μεσοπολέμου (1920-40).
Το 1921, ήρθαν αρκετοί πρόσφυγες από την Κορυτσά, καθώς έχασαν την αυτονομία τους μετά την αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων. Η Δημοκρατία  της Κορυτσάς διαλύθηκε και η περιοχή ενσωματώθηκε στην Αλβανία. Οι Βορειοηπειρώτες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην πόλη μας, και επηρέασαν θετικά την ζωή της πόλης. 
Μετά το 1923, ήρθαν οι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, οι οποίοι όμως είχαν σοβαρά προβλήματα επιβίωσης και η φτώχια τους άγγιζε τα όρια της ανέχειας. Όμως πολλοί από αυτούς είχαν πολύ καλή μόρφωση και οι περισσότεροι ασχολήθηκαν με το μικρεμπόριο. Συνετέλεσαν και αυτοί στην άνοδο της Μεσαίας τάξης, την περίοδο του Μεσοπολέμου.
Μετά το 1920, πολλοί μετανάστες από τα χωριά της Φλώρινας, που έζησαν πολλά χρόνια στην Αμερική και έκαναν αστικά επαγγέλματα στις αμερικανικές μεγαλουπόλεις, αυτοί με τον επαναπατρισμό τους δεν επέστρεψαν στα χωριά τους. Προτίμησαν την Φλώρινα, όπου έχτισαν νεοκλασικά σπίτια και άνοιξαν καταστήματα. Και αυτοί συνετέλεσαν στην αστικοποίηση της πόλης μας.
Ένας ακόμη βασικός παράγοντας ήταν οι ανταλλαγή των πληθυσμών.  Ο τουρκικός πληθυσμός, δύσκολα μπορούσε να αστικοποιηθεί, καθώς  δεν ενδιαφέρονταν για την πρόοδο,  επειδή όλα τα έκρινε μοιρολατρικά.
Η χάραξη των συνόρων απαγκίστρωσε  την Φλώρινα από το Μοναστήρι, και αναπτύχτηκε το εμπόριο και οι τέχνες. Και βέβαια σαν διοικητικό κέντρο απέκτησε όλες τις δημόσιες υπηρεσίας. 
Την περίοδο αυτή η Φλώρινα άρχισε να αλλάζει. Εφαρμόστηκε το γαλλικό σχέδιο και φάρδαιναν και ίσιωσαν οι δρόμοι, καθώς τα παλιά σπίτια κατεδαφίστηκαν και στην θέση τους χτίστηκαν νέα χαρούμενα σπίτια, τα νεοκλασικά. Η πόλη πήρε ευρωπαϊκή όψη.
Νέες συνήθειες επικράτησαν, που άλλαξαν την νοοτροπία των κατοίκων της πόλης. Η αστικοποίηση διαμόρφωσε τους πρώην ραγιάδες σε πολίτες.   Η ζωή έγινε πιο ανοιχτή. Το ντύσιμο έγινε ευρωπαϊκό. Και η τεχνολογία εκείνης της εποχής άλλαξε τα δεδομένα. Τα πρώτα αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες και ποδήλατα άρχισαν να κυκλοφορούν στους δρόμους. Το ηλεκτρικό ρεύμα φώτιζε τα σκοτάδια της νύχτας. Χοροδιδασκαλεία και χοροεσπερίδες με ευρωπαϊκή μουσική και χορούς επικράτησαν, αντί των τοπικών πανηγυριών. Νυχτερινά κέντρα, για έξοδο τα Σαββατοκύριακα, αλλά και οικογενειακές ταβέρνες για όλη την οικογένεια. Όλα αυτά ήταν αδιανόητα στα χρόνια της τουρκοκρατίας, που ήταν εποχή της φεουδαρχίας και του σκότους.
Η Μεσαία τάξη της Φλώρινας διδάχτηκε συμπεριφορές και από την υψηλή κοινωνία της Θεσσαλονίκης. Από το 1920 και μετά, οι πλούσιοι της Θεσσαλονίκης παραθέριζαν στην Φλώρινα τα καλοκαίρια, όπου επικρατούσε δροσιά, και δεν υπήρχαν κουνούπια όπως στα παραθαλάσσια μέρη. Οι νέοι Φλωρινιώτες πολλά διδάχτηκαν από τους αστούς της Θεσσαλονίκης , καθώς εργάστηκαν για αυτούς, αλλά και συναναστράφηκαν μαζί τους.
Τότε έκανε την εμφάνισή του και ο κινηματογράφος, που ψυχαγωγούσε και διαπαιδαγωγούσε. Ένα ξένο κινηματογραφικό έργο έδινε την ευκαιρία να δουν την ζωή στις προηγμένες χώρες, να απολαύσουν λογοτεχνικά έργα στην οθόνη, και να συζητούν γι αυτό όλη την εβδομάδα. Αλλά και πλανόδιοι θίασοι πρόσφεραν ψυχαγωγία, που επισκέπτονταν συχνά την πόλη. Το πολιτιστικό επίπεδο της Μεσαίας τάξης ανέβαινε συνεχώς.
Και οι πολιτιστικοί σύλλογοι έγιναν πολλοί στην πόλη. Μπάντες και μαντολινάτες. Όλοι οι νέοι με πάθος μάθαιναν μουσική, και μάλιστα ευρωπαϊκή μουσική. Χάλκινα όργανα στις μπάντες και έγχορδα στις μαντολινάτες. Ο νέος που δεν συμμετείχε σε κάποια μπάντα ή μαντολινάτα, στην χορωδία ή δεν συμμετείχε στα χοροδιδασκαλεία, θεωρούνταν οπισθοδρομικός . Ευρωπαϊκός άνεμος φυσούσε στα πολιτιστικά της πόλης.
Αυτήν την περίοδο έκανε την εμφάνισή του και το ποδόσφαιρο, που πρόσφερε θέαμα κάθε Κυριακή το απόγευμα. Φανάτιζε τους οπαδούς των ομάδων, αλλά και εκτόνωνε το πλήθος. Και ο μαθητικός αθλητισμός ξεπέρασε τα όρια του νομού.
Προς το τέλος αυτής της περιόδου άρχισαν οι νέοι να ασχολούνται με την ζωγραφική. Τα εικαστικά  πέρασαν στην ζωή της πόλης και αργότερα η Φλώρινα έγινε η πόλη των καλλιτεχνών. 
Και ο τοπικός τύπος τότε εμφανίστηκε και η τοπική δημοσιογραφία ενημέρωνε για τα δρώμενα της πόλης. Όμως πολλοί νέοι είχαν την ευκαιρία να δημοσιεύσουν ποιήματα και πεζά και να μοιραστούν τις αγωνίες τους με τους αναγνώστες. Οι βάσεις στην λογοτεχνία είχαν τοποθετηθεί.
Την περίοδο του Μεσοπολέμου, ανθούσε η Μεσαία τάξη, που διαμορφώθηκε με τα παραπάνω πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Ταυτόχρονα ανθούσε και το εμπόριο και οι τέχνες, αλλά και η εκπαίδευση.  Τα μεσαία εισοδήματα εξασφάλιζαν καλή ζωή και κάποια οικονομική άνεση. Από τον παραδοσιακό τρόπο ζωής διατήρησαν τα είδη διατροφής τους και κυρίως τα φαγητά σύμφωνα με τους κανόνες της Ορθοδοξίας. Η θρησκεία ήταν ένα κομμάτι από την ζωή τους, ήταν τρόπος ζωής.
Αυτή ήταν η Μεσαία τάξη της Φλώρινας  και τα χαρακτηριστικά της την περίοδο του Μεσοπολέμου.  Ισχυρή Μεσαία τάξη σήμαινε γερό δέσιμο με τις άλλες τάξεις, που οδηγούσε στην ευμάρεια. Η Μεσαία τάξη ακτινοβολούσε και επηρέαζε τις άλλες. Ήταν  η ραχοκοκαλιά της κοινωνίας. Όμως γεννάται το ερώτημα σχετικά με την περίοδο που εξετάζουμε: Το πολιτικό σύστημα   στήριξε την Μεσαία τάξη ή η Μεσαία τάξη το πολιτικό σύστημα;   Μάλλον και τα δυο. Η αλληλεπίδραση του πολιτικού συστήματος με την Μεσαία τάξη έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα:  Πρόοδο και απαλλαγή από την φεουδαρχία.
Η Μεσαία τάξη ήταν αντίθετη προς τον κομμουνισμό, ο οποίος ήθελε αταξική κοινωνία, με αποτέλεσμα τον αφανισμό της. Αντίθετα, στα ολοκληρωτικά καθεστώτα της δεξιάς (Στρατιωτικά κινήματα και δικτατορία), η Μεσαία τάξη αδράνησε, χωρίς να χάσει την υπόστασή της. Η δημοκρατία όμως ήταν ο ζωτικός χώρος της και σε αυτήν αναπτύχθηκε.
Σήμερα, ψάχνοντας την Μεσαία τάξη, με τα παλιά της χαρακτηριστικά, οικονομικά και πολιτισμικά, βρίσκει κανείς ξεθωριασμένα τα όρια των τάξεων.  Η κοινωνία μοιάζει περισσότερο με μια μάζα, όπου ο πλούτος και η μόρφωση δεν ισορροπούν. Αναρωτιέται κανείς αν υπάρχει σήμερα η Μεσαία τάξη. Και αν υπάρχει ποια είναι τα χαρακτηριστικά της και ποιος ο ρόλος της στην κοινωνία;
Δημήτρης Μεκάσης




4 σχόλια:

  1. Πολύ κατατοπιστικό.Συγχαρητήρια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Σε συγχαίρω φίλε μου Δημήτρη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Όπως πάντα, ένα θαυμάσιο άρθρο από τον φίλο μας Δημήτρη Μεκάση, μεστό και εμπεριστατωμένο, με στοιχεία, για τη συλλογή των οποίων χρειάστηκε σοβαρή δουλειά και έρευνα. Το διάβασα με ιδιαίτερη προσοχή και εντυπωσιάστηκα από τη σειρά των γεγονότων, τα οποία παρατίθενται με μια ουσιώδη αναφορά στη σημασία τους για την εξέλιξη της ιστορικής πορείας της Φλώρινας. Του αξίζουν τα εύσημα για τη συνειδητή του προσφορά στην Ιστορία και τη Λαογραφία της Φλώρινας. ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Το μεγάλο πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας και ειδικότερα της ελληνικής επαρχίας είναι ακριβώς η έλλειψη όχι μόνο της αστικής τάξης αλλά και της παραγωγικής βάσης εμπόριο-μεταποίηση που αυτή ασχολιόταν.
    Ειδικά στη μεταπολεμική Ελλάδα η αστυφιλία και η μετανάστευση εκμηδένισαν τη μεσαία τάξη στην επαρχία και έφερναν συνεχώς την αγροτική τάξη στις επαρχιακές πόλεις και κωμοπόλεις, που αργούσε συνεχώς να αστικοποιηθεί και να δημιουργήσει νέα μεσαία τάξη, ενώ άργησε χαρακτηριστικά και η εκμηχάνιση της γεωργοκτηνοτροφίας.
    Αυτή η Ελλάδα μπαίνοντας στην Ευρώπη των 4 ΚΠΣ επέτεινε, αντί να μειώσει την αστυφιλία, διορίζοντας όχι μόνο την μεσαία τάξη αλλά και την κεφαλοχωρική μεσαία τάξη στο δημόσιο σε χρέωση ομολόγων, ενώ έκλειναν η μία μετά την άλλη κακές ιδιωτικές βιομηχανίες και βιοτεχνίες που απασχολούσαν οι άθλιες ικανό αριθμό εργαζομένων, που οδηγήθηκαν κι αυτοί στο δημόσιο. Οι υπαίτιοι αυτής της κατάστασης που οδήγησαν στα μνημόνια όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν αλλά συνεχίζουν περί της κακής μεσαίας ή αστικής τάξης η έλλειψη ακριβώς της οποίας είναι και ΄σημερα το πρόβλημα, μαζί με πλεονασμό των διωκτών της.-

    ΑπάντησηΔιαγραφή