Όταν ηχούσαν οι σειρήνες στην Φλώρινα

Η σειρήνα στον χώρο όπου μετά χτίστηκε το ξενοδοχείο «Ξενία»

(Φωτογραφία από την έκθεση του συλλόγου «Βαρόσι»)

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Η σειρήνα είναι μια συσκευή, που παράγει έναν μονότονο εκκωφαντικό ήχο και προειδοποιεί τον πληθυσμό της πόλης για επικείμενο αεροπορικό βομβαρδισμό. Στην Φλώρινα χρησιμοποιήθηκε κατά την διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και έσωσε ζωές αμάχων, κάθε φορά που η
πόλη δεχόταν εχθρικές αεροπορικές επιθέσεις. Τα χρόνια αυτά δοκιμάστηκε σκληρά η Φλώρινα, επειδή βομβαρδίστηκε και από την ιταλική αεροπορία, αλλά και από την συμμαχική.
Αν γυρίσουμε πίσω στα χρόνια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, σειρήνα αεράμυνας δεν είχε η Φλώρινα. Τότε ο γαλλικός στρατός είχε τοποθετήσει μικρές χειροκίνητες σειρήνες στα κτήρια, όπου στεγάζονταν το Στρατηγείο, τα Επιτελικά Γραφεία και οι Λέσχες Αξιωματικών. Όλα τα κτήρια ήταν συνδεδεμένα με τηλέφωνα, και όταν ειδοποιούσαν τηλεφωνικά για επικείμενη αεροπορική επιδρομή, ένας στρατιώτης γύριζε ασταμάτητα την μανιβέλα και η σειρήνα έμπαινε σε λειτουργία. Οι χειροκίνητες σειρήνες ήταν μικρές και ακούγονταν εντός του κτηρίου, και έθεταν σε συναγερμό το στρατιωτικό προσωπικό. 
Προπολεμικά υπήρχε μια σειρήνα σε ένα μικρό εργοστάσιο επίπλων και κουφωμάτων στην οδό Λοχαγού Μόδη, όπου σήμερα τα «Ελληνικά Ταχυδρομεία». Ιδιοκτήτες του ο Λάζαρος Παπαδάφος και ο Αναστάσιος Βόικος.  Και οι δυο ήταν μετανάστες στην Αμερική, και όταν επέστρεψαν, με τις οικονομίες τους  άνοιξαν αυτό το εργοστάσιο, που ήταν υπερσύγχρονο για την εποχή του. Τα μηχανήματα ήταν ηλεκτροκίνητα, που έπαιρναν ρεύμα από μια γεννήτρια. Οι ιδιοκτήτες του εργοστασίου είχαν τοποθετήσει και μια ηλεκτροκίνητη σειρήνα, που σφύριζε για την λήξη της εργασίας. Η σειρήνα ακουγόταν σε όλη την πόλη, και πολλοί ρύθμιζαν την ημέρα τους με την σειρήνα, καθώς αυτή ηχούσε σε συγκεκριμένη ώρα. Ήταν σαν ρολόι, που ακουγόταν σε όλη την πόλη. Το εργοστάσιο αυτό λειτούργησε από το 1928 μέχρι το 1935. Και όταν έκλεισε, σίγησε και η σειρήνα του, η πρώτη σειρήνα που τοποθετήθηκε στην Φλώρινα.  
Στο τέλος της δεκαετίας του 1930 όλα έδειχναν ότι οι ευρωπαϊκές χώρες θα άρχιζαν έναν μεγάλο πόλεμο. Ο λαός συνήθιζε να λέει: «Μυρίζει μπαρούτι» και εννοούσαν τον πόλεμο που πλησίαζε. Η Κυβέρνηση Μεταξά έδωσε εντολή να κατασκευαστούν αμυντικά έργα, ώστε ο άμαχος πληθυσμός να προστατευτεί από εχθρικές επιθέσεις. Ο Νικόλαος Χάσος, που ήταν Δήμαρχος της Φλώρινας, κατασκεύασε αρκετά καταφύγια για τους αμάχους. Στην Κεντρική πλατεία, εκεί που σήμερα είναι τα κανόνια, κατασκευάστηκε ένα καταφύγιο από μπετόν αρμέ. Τα υπόλοιπα δεκαριά καταφύγια ήταν λαξευμένες σπηλιές στους πρόποδες του λόφου του Αγίου Παντελεήμονα. Από την πλατεία Σχολείων, μέχρι το Γιάζι, και από την οδό Μπιζανίου μέχρι τα Καυκάσικα, σκάφτηκαν στα βράχια οι σπηλιές με κομπρεσέρ. Μερικά από αυτά τα καταφύγια υπάρχουν και σήμερα.
Το 1939, τοποθετήθηκε η πρώτη σειρήνα αεράμυνας, πάνω από τον γκρεμό, όπου κάποτε ήταν το λατομείο του Μεμεντάλη. Η τοποθεσία αυτή ακόμη ονομάζεται «Σειρήνα» και βρίσκεται στο βουνό, κοντά στο κτήριο του «Αριστοτέλη». Η σειρήνα ήταν ηλεκτροκίνητη και ακουγόταν σε όλη την πόλη. Έγιναν πολλές δοκιμαστικές ασκήσεις, ώστε οι κάτοικοι να μάθουν πώς να ενεργούν, όταν ηχεί η σειρήνα. Ο μονότονος δυνατός ήχος της σειρήνας, που ακουγόταν σε όλη την πόλη, είχε πια συνδεθεί με τον συναγερμό και την εγρήγορση.  
Κατά τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο η σειρήνα αυτή πολλές φορές ήχησε και προειδοποίησε τους κατοίκους της πόλης να σπεύσουν στα καταφύγια. Η ιταλική αεροπορία από τον Νοέμβριο του 1940, άρχισε τις επιθέσεις στην πόλη της Φλώρινας, καθώς η ιταλική κατασκοπεία γνώριζε ότι στον ναό του Αγίου Γεωργίου ο ελληνικός στρατός αποθήκευε πυρομαχικά, και ότι στον σιδηροδρομικό σταθμό ήταν ο ανεφοδιασμός τροφίμων του στρατού μας. Κάθε φορά που εμφανίζονταν τα ιταλικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα, η σειρήνα ηχούσε και όλοι πανικόβλητοι έτρεχαν να κρυφτούν. Τα αντιαεροπορικά, από το γήπεδο (Νέο Πάρκο), από το στρατόπεδο και από τον λόφο 1033 απομάκρυναν τα εχθρικά αεροπλάνα. Παρόλα αυτά οι νεκροί άμαχοι ήταν αρκετοί, καθώς οι βόμβες των ιταλικών αεροπλάνων έπεφταν στα σπίτια. Και όταν τα αεροπλάνα απομακρύνονταν η σειρήνα ηχούσε πάλι την λήξη του συναγερμού.
 Κατά την γερμανική Κατοχή, η ίδια σειρήνα ηχούσε και προειδοποιούσε τους κατοίκους της πόλης. Μερικές φορές εμφανίστηκαν λίγα βρετανικά αεροπλάνα «σπιτ- φάιερ» και με τα πολυβόλα τους έριχναν ριπές στην πόλη. Πριν όμως εμφανιστούν τα αεροπλάνα η σειρήνα άρχιζε τον μονότονο ήχο της που έφτανε μέχρι τις γειτονιές του Καραγκιόζη, και στην άλλη μεριά μέχρι το Κάτω Τσιφλίκι. Οι γερμανοί στρατιώτες έπιαναν θέσεις μάχης, σε περίπτωση που οι αντάρτες επιτίθονταν, ενώ οι κάτοικοι της πόλης έτρεχαν προς τα καταφύγια και προς τα αμπέλια. Εκεί στα αμπέλια βόρεια της Φλώρινας υπήρχαν μερικές χαράδρες όπου κρύβονταν οικογενειακώς οι κάτοικοι των συνοικισμών. Κατά τον μεγάλο συμμαχικό αεροπορικό βομβαρδισμό της 28ης Ιουλίου 1944, αν και ήχησε η σειρήνα, πολλοί δεν πρόλαβαν να απομακρυνθούν, με αποτέλεσμα ο αριθμός των θυμάτων των αμάχων να είναι μεγάλος.    
Στην διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου η σειρήνα δεν χρησιμοποιήθηκε, επειδή οι αντάρτες δεν είχαν αεροπορία. Παρόλα αυτά ο στρατός τοποθέτησε μια μεγάλη σειρήνα στον αρχαιολογικό χώρο, όπου αργότερα χτίστηκε το ξενοδοχείο «Ξενία». Δίπλα τοποθέτησαν και ένα μεγάλο προβολέα, που την νύχτα φώτιζε τον λόφο 1033, έτσι που οι αντάρτες να μην μπορούν να κάνουν «νυκτερινούς περιπάτους» για να πλησιάσουν την πόλη.
Μεταπολεμικά οι σειρήνες αποσύρθηκαν από τον λόφο. Μια σειρήνα τοποθετήθηκε στο κτήριο Γούναρη, στην οδό Στεφάνου Δραγούμη και αργότερα στο κτήριο της Χωροφυλακής στην οδό Σαγγαρίου. Τα τελευταία χρόνια η σειρήνα τοποθετήθηκε στο κτήριο του ΟΤΕ, όπου και παραμένει. Βέβαια υπάρχουν και οι μικρές σειρήνες στα οχήματα της Πυροσβεστικής, της Αστυνομίας και των ασθενοφόρων. Τα οχήματα με σειρήνες εμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
Η λέξη «σειρήνα» είναι αντιδάνειο, από την γαλλική «sirene». Οι Γάλλοι εφευρέτες πήραν την αρχαία ελληνική λέξη «Σειρήν», και την προσάρμοσαν στην γλώσσα τους. Οι Σειρήνες ήταν μυθολογικές θεότητες, με όμορφα γυναικεία  κεφάλια και σώματα αρπακτικού πτηνού. Αυτές τραγουδούσαν πολύ μελωδικά και παγίδευαν τους ναυτικούς και τους θανάτωναν. Αλλά και σήμερα μια γοητευτική γυναίκα παίρνει την προσωνυμία «Σειρήνα». Από τον καιρό του Οδυσσέα ακόμη υπάρχει και στα νέα ελληνικά η φράση: «Κλείσε τα αυτιά σου και μην ακούς τις Σειρήνες», που σημαίνει μπορεί κάτι να είναι γοητευτικό και ωραίο, αλλά είναι και επικίνδυνο.   
Η λέξη Σειρήνα (με σίγμα κεφαλαίο) υπάρχει στον προφορικό και γραπτό λόγο και αναφέρεται σε ανθρώπους και μυθικές θεότητες. Η σειρήνα (με μικρό σίγμα) υπάρχει στην οροφή του κτηρίου του ΟΤΕ και ηχεί δοκιμαστικά μια φορά τον χρόνο. Αχρείαστη να είναι.  

Δημήτρης Μεκάσης