Η κατεδάφιση των επτά τζαμιών της Φλώρινας

Η Φλώρινα είχε επτά τζαμιά, που όλα είχαν ανεγερθεί στα χρόνια της τουρκοκρατίας, για τους μουσουλμάνους κατακτητές που κατοικούσαν στην πόλη μας. Οι μιναρέδες τους φαινόταν από μακριά, επειδή τα σπίτια ήταν χαμηλά, και η Φλώρινα, έδινε την εντύπωση, ότι βρισκόταν σε μια περιοχή της Μέσης Ανατολής και όχι στην Ευρώπη. 

Πριν κατακτήσουν την πόλη μας οι Οθωμανοί υπήρχαν τρεις χριστιανικοί ναοί, που αμέσως μετατράπηκαν σε τζαμιά και άρχισαν οι εξισλαμισμοί, βίαιοι ή εθελοντικοί. Το τζαμί στην ανατολική μεριά της πόλης, στην γωνία των οδών Παύλου Μελά και Ιωάννη Άρτη, πριν την κατάληψη ήταν χριστιανικός ναός. Ήταν η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, προστάτη των αγγειοπλαστών, που κατοικούσαν σε εκείνη την γειτονιά. Πιο πάνω στην πλατεία Αρχελάου ήταν άλλο ένα τζαμί, του Μεχτεπέ, δηλαδή του σχολείου, όπως έλεγαν οι χριστιανοί Φλωρινιώτες. Αυτό το τζαμί δεν ήταν χριστιανικός ναός. Στην σημερινή πλατεία Γεωργίου Μόδη ήταν το κεντρικό τζαμί, που ήταν χριστιανικός ναός, με θαυματουργό αγίασμα, που μετατράπηκε σε τζαμί. Στην παλιά αγορά ήταν ο ναός του Αγίου Νικολάου, που μετατράπηκε σε τζαμί. Υπήρχαν άλλα τρία τζαμιά στην δυτική μεριά της πόλης. Οι γειτονιές αυτές φτιάχτηκαν από τους τούρκους μετά την κατάληψη. Υπήρχε το τζαμί στην οδό Αβέρωφ, το τζαμί στην οδό Ηπείρου και το τζαμί στην οδό Κοντοπούλου. Από τα επτά τζαμιά, τα πέντε βρισκόταν στον Κεντρικό δρόμο, από την μια άκρη της πόλης έως την άλλη. 

Από την τουρκική κατάληψη, το 1383, μέχρι το 1835, οι χριστιανοί της πόλης της Φλώρινας δεν είχαν ναό. Οι τούρκοι κατακτητές και οι εξισλαμισμένοι δεν επέτρεπαν να υπάρχει χριστιανικός ναός μέσα στην πόλη. Ήθελαν να εξισλαμίσουν όλους τους κατοίκους της πόλης. Ο Νεομάρτυρας Αγαθάγγελος, που αντιστάθηκε στους βίαιους εξισλαμισμούς πλήρωσε με την ζωή του. Πόσοι άραγε ήταν οι Φλωρινιώτες, που δεν άλλαξαν πίστη και  αποκεφαλίστηκαν; Δεν θα το μάθομε ποτέ, καθώς αυτά τα γεγονότα, την εποχή εκείνη, δεν καταγράφονταν. Για τους τούρκους της Φλώρινας μεγαλύτερη αξία είχε η ζωή ενός αδέσποτου σκυλιού, από την ζωή ενός χριστιανού. 

Οι τούρκοι καταδίκασαν τους χριστιανούς Φλωρινιώτες να μην έχουν χριστιανικό ναό μέσα στην πόλη, σε μια εποχή που η θρησκεία ήταν το επίκεντρο όλων των δραστηριοτήτων τους. Η ταυτότητα χριστιανός δήλωνε και θρήσκευμα και εθνικότητα, αλλά και τον ραγιά, τον δούλο. Οι χριστιανοί ήταν οι Ουρούμ, δηλαδή Ρωμιοί, όπως τους χαρακτήριζαν με μια λέξη οι τούρκοι.

Το 1830 όμως οι χριστιανοί του Μοναστηρίου ανέγειραν τον ναό του Αγίου Δημητρίου, μέσα στην πόλη. Οι Φλωρινιώτες πήραν θάρρος και ζήτησαν και αυτοί άδεια από τις οθωμανικές αρχές να χτίσουν έναν ναό, έξω από την πόλη στην θέση Ρουμλούκι, όπου βρισκόταν το χριστιανικό νεκροταφείο. Οι τούρκοι αντέδρασαν, αλλά οι χριστιανοί δωροδόκησαν έναν τουρκαλβανό καϊμακάμη, και τους δόθηκε άδεια υπό όρους: «Την ημέρα οι χριστιανοί θα χτίζουν και το βράδυ οι τούρκοι θα γκρεμίζουν τον ναό, και αν οι χριστιανοί καταφέρουν να βάλουν σκεπή, θα τους επιτραπεί να ολοκληρώσουν τον ναό». Οι Φλωρινιώτες άρχισαν να χτίζουν τον ναό του Αγίου Γεωργίου, ενώ οι πέτρες που έριχναν οι τουρκάλες και τα τουρκάκια, ερχόταν σαν βροχή. Ξυλοκοπήθηκαν άγρια οι Φλωρινιώτες, καθώς έχτιζαν τον ναό τους, αλλά δεν αντιδρούσε κανείς, επειδή η τιμωρία ήταν αυστηρή. Όποιος αντιδρούσε οι καδήδες θα τον πουλούσαν δούλο στα σκλαβοπάζαρα. Το βράδυ έρχονταν οι τούρκοι από τις δουλειές τους και γκρέμιζαν αυτά που είχαν χτίσει οι Φλωρινιώτες όλη την ημέρα. Μέχρι που έστησαν τα δοκάρια και έκαναν την  σκεπή σε μια μόνο νύχτα. Οι τούρκοι σταμάτησαν να τους ενοχλούν, και οι Φλωρινιώτες αποπεράτωσαν τον ναό του Αγίου Γεωργίου με την ησυχία τους. Οι χριστιανοί της Φλώρινας απέκτησαν πάλι ναό, μετά από 452 χρόνια. 

Αυτά και χειρότερα πέρασαν οι χριστιανοί της Φλώρινας κατά την τουρκοκρατία, και επειδή οι θρησκείες τότε χαρακτήριζαν τον κατακτητή και τον ραγιά, τα τζαμιά για τους χριστιανούς ήταν μνημεία ξένα, που ήταν συνδεδεμένα με την καταπίεση. Όταν ελευθέρωσε τα μέρη μας ο ελληνικός στρατός, το 1912,  σε πολλά χωρία, οι χωρικοί κάψανε τα τζαμιά. Δεν ήθελαν να τα βλέπουν. Στο Αρμενοχώρι μάλιστα, οι χωρικοί κατεδάφισαν το τζαμί, το σύμβολο της καταπίεσης, και έμεινε ο χώρος ανοιχτός, που σήμερα ακόμη το λένε «τζαμίατα».

Στην Φλώρινα δεν κατέστρεψαν τα τζαμιά, όσο υπήρχε ο τουρκικός πληθυσμός. Μετά το 1922 όμως, επιθυμία όλων των Φλωρινιωτών ήταν να κατεδαφιστούν τα τζαμιά. Το 1927 ο Δήμος Φλώρινας αποφάσισε να κατεδαφίσει τα τζαμιά, τα μνημεία της καταπίεσης και του ραγιαδισμού, και κατεδάφισαν πρώτα τους μιναρέδες και πολύ αργότερα στην δεκαετία του 1950, τα τεμένη. Το τελευταίο τζαμί κατέρρευσε στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

Τα τελευταία χρόνια πολλοί θέτουν το ερώτημα, αν έπρεπε να μείνουν τα τζαμιά, ως διατηρητέα κτήρια. Είναι κυρίως άνθρωποι που δεν ασχολήθηκαν με την τοπική ιστορία και δεν μπορούν να καταλάβουν, πως αισθάνονταν οι παλιοί Φλωρινιώτες, όταν έβλεπαν τα τζαμιά. Είναι αυτοί που δέχονται ότι: «οι έλληνες συνωστίζονταν στο λιμάνι της Σμύρνης…» κατά την Μικρασιατική Καταστροφή. Σε αυτούς έχω να πω το εξής. Αν οι γερμανοί μάς άφηναν ένα τεράστιο αγκυλωτό σταυρό στην πλατεία, ένα ναζιστικό μνημείο, για να θυμόμαστε την γερμανική Κατοχή, τι θα κάμναμε; Εγώ είμαι σίγουρος ότι όλοι μαζί οι Φλωρινιώτες θα το κατεδαφίζαμε, επειδή η σβάστικα είναι σύμβολο βίας και καταπίεσης. Το ίδιο συνέβη και με τα τζαμιά. Ήταν σύμβολα σκλαβιάς και δεν άντεχαν να τα βλέπουν οι κάτοικοι της Φλώρινας.

Δημήτρης Μεκάσης