Ομιλία και σιωπή

                              

Γράφει η Φοίβη
Στη μεταμοντέρνα εποχή ένα βασικό στοιχείο της είναι ότι υπάρχει θέση για όλα και μάλιστα ισότιμα. Η ισοτιμία αυτή περνάει και στο χώρο των αξιών: στις ημέρες μας δεν υπάρχει ιεράρχηση αξιών στον πολιτισμό μας. Καθρέφτη αυτής της ισοπέδωσης,
αποτελεί ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα, συγκεκριμένα ο χρόνος των διαφημίσεων. Στον χρόνο των διαφημίσεων παρατίθενται ως σημεία και σημαίνοντα δήθεν ισότιμα, (άλλωστε με τους ίδιους όρους μπήκαν και αγόρασαν τηλεοπτικό χρόνο) η διαφήμιση ενός αρώματος, στη συνέχεια η διαφήμιση ενός φιλανθρωπικού οργανισμού για τα παιδιά του τρίτου κόσμου και στη συνέχεια η διαφήμιση μιάς κρέμας αδυνατίσματος. Ο κόσμος των αξιών ισοπεδώνεται στη διαφήμιση επειδή έχει ισοπεδωθεί ο τρόπος εκφοράς της σκέψης. Δεν έγινε αυτό ξαφνικά, αλλά ήρθε μέσα από δομικές αλλαγές  της γλώσσας. Και το τηλεοπτικό πρόγραμμα είναι γλώσσα, η τηλεοπτική εκπομπή, το ραδιοφωνικό πρόγραμμα είναι γλώσσα, όλα αυτά είναι γλώσσα, είναι μορφές γλώσσας. Έγινε μέσα από δομικές αλλαγές γλώσσας, παίρνοντας την αθώα φαινομενικά μορφή της πληροφορίας. «Μα τι κάνουμε, πληροφορίες δίνουμε», λένε οι διαφημιστές. Απέναντι όμως στον πολυδιάστατο λόγο της φυσικής γλώσσας η μονοσήμαντη πληροφόρηση με τη σύντμηση του λεκτικού μας προβαίνει σαν απειλή. Η ακρίβειά της γίνεται ασφυκτική, η βραχυλογία της καταντά συναισθηματική, ο λόγος της συγκεκομμένος, συμπτυγμένος σε αποκόμματα λέξεων – συντομογραφικός.

Σ’ ό,τι αφορα πάλι τη φυσική γλώσσα, που είναι πηγή όλων των μορφών γλωσσικής επικοινωνίας, εκείνο, που την ξεχωρίζει, δεν είναι το μονοσήμαντο, αλλά το πολυσήμαντο της δήλωσης. Η γλώσσα έχει δύο στρώματα: την επιφάνεια και το βάθος. Δηλώνει και υποδηλώνει ταυτόχρονα. Μιλά και σιωπά. Μέσα από τον υπαινιγμό της ξεπηδά η δυνητική διάσταση του λόγου, αυτή που ανοίγει πολλές κατευθύνσεις για την αποκάλυψη της πραγματικότητας. Επάνω στη φυσική γλώσσα οικοδομεί η γλώσσα της επιστήμης, της ποίησης και της φιλοσοφίας.

Με την κυριαρχία της εικόνας, η οποία είναι προφανές ότι δεσπόζει στην εποχή μας με κάθε τρόπο, η πρόσβαση στη νέα γλώσσα γίνεται χωρίς κόπο, την γλώσσα που αντί για γράμματα και λέξεις χρησιμοποιεί εικόνες. Επομένως δεν απαιτεί ιδιαίτερες ικανότητες και δεύτερον, ασκεί μιά σαγήνη στον άνθρωπο και έτσι γίνεται παρά πολύ ελκυστική. Η κυριαρχία αυτή της εικόνας προάγει μιά ρηχότητα στην αντιμετώπιση του κόσμου, ο κόσμος είναι πια αυτό που φαίνεται, εάν δεν φαίνεται και δεν το δείχνει η τηλεόραση, δεν υπάρχει κάτι, κι αν το δείχνει η τηλεόραση υπάρχει με τον τρόπο που το δείχνει. Υπάρχει μιά καταπληκτική ικανότητα να παραμοφώνεται η εικόνα των γεγονότων και αυτή η ρηχότητα, ως δομική αλλαγή της γλώσσας του κόσμου, της γλώσσας των μέσων ενημέρωσης, περνάει στην γλώσσα την ανθρώπινη. Και μέσω αυτού του feedback, αλλοιώνει την ψυχική δομή των ανθρώπων και τους κάνει ρηχούς.

Η σκέψη, για να προάγει την γνώση και την κατανόηση και ακόμη περισσότερο  την επικοινωνία των ανθρώπων πρέπει να έχει μια ιεραρχία και μιά εσωτερική λογική. Είναι καιρός λοιπόν να δώσουμε πάλι στη γλώσσα τη θέση που της αξίζει, μια που γνωρίζουμε πλέον ότι η γλώσσα επηρεάζει τον τρόπο σκέψης.