Η αυθόρμητη πολιτιστική δραστηριότητα των ανθρώπων παραμένει ζητούμενο

 

Του Κωνσταντίνου Ζαγάρα*

Ο πολιτισμός και η Παιδεία, θα είναι τα ζητήματα που θα απασχολήσουν τη θεματική εκδήλωση της Περιφερειακής κίνησης «αλλαΖουμε Εποχή» την Τετάρτη 9/4 στην Κοζάνη.

Θα υποστήριζε κάποιος ότι είναι

πολυτέλεια, αν όχι χάσιμο χρόνου, να ασχολούμαστε με τον πολιτισμό όταν το στομάχι είναι άδειο, το κρύο τσακίζει κόκαλα, η λιτότητα και η ανεργία θερίζουν.

Ο πολιτισμός ωστόσο παραμένει το ίδιο σοβαρό θέμα, όσο και άλλα, οικονομικής και πολιτικής φύσεως, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας.

Όσοι πέρασαν ή βρίσκονται στην Αριστερά - κι ευτυχώς όχι μόνο αυτοί- δεν είχαν, κατά κανόνα, ποτέ καλή σχέση με τις εκφράσεις του πολιτισμού που κυριάρχησαν τις τελευταίες δεκαετίες στη χώρα μας

Από την άλλη πλευρά, όταν μιλάμε για Αριστερά και πολιτισμό, εννοούμε συνήθως μια συλλογική ευαισθησία εκφρασμένη μέσω της τέχνης, μορφές και τρόπους που συνιστούν κάτι διαφορετικό από την εμπορευματοποίηση, τον λαϊκισμό και το «εύπεπτο».

«Πάνω στα ερείπια»

Στον καιρό της κρίσης (να 'ταν μόνο τώρα;) ο πολιτιστικός μας βίος νοσεί κι αυτός βαρύτατα, τόσο που οι ελάχιστες εξαιρέσεις ευρωστίας να χρησιμεύουν για να υπενθυμίζουν τη γενικότερη καχεξία.

Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόσο φτωχή, μονοδιάστατη και χαμηλής ποιότητας πολιτιστική δραστηριότητα. Ό,τι βιώνουμε σήμερα είναι τα ερείπια του πολιτισμού των πολεοδομικών τερατουργημάτων των πόλεων, της υπερκατανάλωσης και της ταχυφαγείας, της βιομηχανίας του θεάματος, της μπάλας και του καφενείου, της πλασματικής πλήρωσης του κενού της μικροαστικής ζωής, της διασκέδασης για τη διασκέδαση, της πίστας και της «μόστρας». Του περιορισμού του προφορικού μας λόγου στις 50 λέξεις του twitter, των φροντιστηρίων, των τηλεσκουπιδιών, των εκχυδαϊστικών πρωτοσέλιδων των εφημερίδων και των περιοδικών που βρίθουν από σοβινισμό, πορνογραφία και βία. Ενός πολιτισμού «μπλέντερ», που όλα τα αλέθει και καταργεί τη λαϊκή συμμετοχή και φαντασία.

Για χρόνια ζούσαμε το τυπικότερο λαϊκιστικό μοντέλο που κατασκευάζει ιδεολογία για τον λαό, παραχαράσσοντας τις ιδεολογίες και τα γούστα του λαού.

Σύμφωνα με μια ρηχή κοινωνιολογική προσέγγιση, όλα αυτά οφείλονται στη φθοροποιό δράση της κυρίαρχης τάξης και της ιδεολογίας της, που μηχανεύεται ραδιουργίες για να αποπροσανατολίσει τον λαό. Με την ίδια λογική, επειδή το κράτος είναι αντιδραστικό, «ψεκάζει», μέσω των ιδεολογικών μηχανισμών, τους πολίτες με μολυσμένες δόσεις ψυχαγωγίας.

«Για ποιον πολιτισμό;»

Ωστόσο, το θέμα είναι πιο σύνθετο. Το πρόβλημα δεν αποτελεί αυτή καθαυτή η επώνυμη δημιουργία των καλλιτεχνών. Η τέχνη κάποιου προσώπου δεν μπορεί να κριθεί με τους ίδιους όρους που κρίνεται η υιοθέτηση από τον λαό ορισμένων πολιτιστικών μοντέλων, γιατί τότε τέχνη και κουλτούρα θα ήταν μια σκέτη ταυτολογία.

Αντίθετα, το σκόπιμο θα ήταν να παρατηρήσουμε πρότυπα συμπεριφοράς και καθημερινής πολιτισμικής πρακτικής και όχι ένα συγκεκριμένο καλλιτεχνικό έργο επώνυμων καλλιτεχνών ή την ποσότητα των έργων και των δραστηριοτήτων πολιτιστικού χαρακτήρα. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι τα έργα τέχνης είναι άνευ ουσίας και σημασίας. Όταν, όμως, μιλάμε για κουλτούρα, πολιτιστικό κίνημα και λαϊκή πρωτοβουλία, το θέμα αξιολόγησης της καλλιτεχνικής προσωπικής δημιουργίας είναι εντελώς ξεχωριστό.

«Η διαμόρφωση μιας άλλης κουλτούρας»

Η αυθόρμητη πολιτιστική δραστηριότητα των ανθρώπων είναι και παραμένει το ζητούμενο.

Το θέμα είναι η αέναη ανώνυμη αντίσταση των ανθρώπων στην κυρίαρχη ιδεολογία και τα επώνυμα έργα τέχνης, να μπορέσουν να ολοκληρωθούν και να συντρίψουν την αστική ιδεολογία. Αυτό θα γίνει εφικτό μόνο όταν αποτελέσουν όραμα ενός νέου πολιτισμού. Μόνο όταν υπερβούν τα όρια που θέτουν οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους κι όταν συνδεθούν με την επαγγελία του σοσιαλισμού, θα διαγραφούν οι προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση του λαϊκού ηγεμονικού συγκροτήματος.

Φαντάζει παρωχημένο να μιλάει κανείς για στρατευμένη τέχνη στον 21^ο αιώνα, καθώς ο διανοούμενος της ολοκληρωτικής στράτευσης έχει ξεπερασθεί. Δεν είναι όμως λίγες οι νεοβαρβαρότητες που έχουμε ανάγκη να αντιμετωπίσουμε. Οι σημερινές συνθήκες επιβάλλουν τη δημιουργία νέου μοντέλου οργάνωσης, όπως και νέου τύπου διανοούμενων. Ένα ελάχιστο στοιχείο δέσμευσης παραμένει απαραίτητο. Το στοιχείο αυτό, οφείλουμε να κρατήσουμε σαν ορατό χνάρι της Ιστορίας. Χωρίς αυτό βαδίζουμε απλά στα μονοπάτια του επαγγελματισμού και της ιδιώτευσης.

*Ο Κωνσταντίνος Ζαγάρας είναι υποψήφιος περιφερειακός σύμβουλος με την κίνηση «αλλαΖουμε Εποχή» με επικεφαλής τον Θ. Μουμουλίδη και επιστημονικός συνεργάτης της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ.