Τουρκία: όσο μακρυά, τόσο κοντά

Η ιστορία της Ελλάδας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτήν της γείτονος χώρας Τουρκίας. Εδώ και τουλάχιστον 8 αιώνες τα δύο έθνη βρίσκονται σε διαρκή, στενή και πολυεπίπεδη αλληλεπίδραση, πολύ μεγαλύτερης εμβέλειας από αυτήν που φαίνεται ή προωθείται δημόσια. Και οι

δύο πλευρές μοιράζονται πολλά κοινά ήθη, έθιμα, νοοτροπίες και λειτουργίες ενώ η γεωγραφική γειτνίαση είναι δεδομένη με κομβικά σημεία το Αιγαίο Πέλαγος και την περιοχή της Κωνσταντινούπολης. Στην Τουρκική γλώσσα η Ελλάδα ονομάζεται είτε Yunan που προέρχεται από τη λέξη Ιωνία, είτε Ρούμελη, όνομα που αναφέρεται σε διάφορες περιοχές της επικράτειας. Η Ελληνική ιδιαιτερότητα συνίσταται στη θρησκεία, τη γλώσσα και το κάπως πιο ανοικτό πνεύμα που αποτελούν διακριτικά χαρακτηριστικά μας και διεθνώς.

Από το 1200 μ.Χ. η Οθωμανική αυτοκρατορία, που θεωρείται ο προπάτορας του Τουρκικού έθνους, επηρεάστηκε από την παράδοση του Βυζαντίου: η αρχιτεκτονική και χρήση της εκκλησίας της Αγίας Σοφιάς ενέπνευσε, εκτός από τις Ορθόδοξες εκκλησίες παγκοσμίως, και τους χώρους λατρείας του Τουρκικού ισλαμισμού. Μεγαλύτερη όμως επίδραση δέχθηκε η ελληνική πλευρά: για 500 τουλάχιστον χρόνια η Οθωμανική κυριαρχία αναμίχθηκε αργά και σταθερά με τον εγχώριο πολιτισμό και διαμόρφωσε ουσιαστικά τη σύγχρονη Ελλάδα. Μια σειρά από βασικότατες συνήθειες και νοοτροπίες, καλές ή κακές, του ελληνικού λαού ανάγονται απευθείας στην Οθωμανική εποχή: η στενή, σχετικά συντηρητική οικογένεια, ο νεποτισμός και το ατομικό συμφέρον στο δημόσιο βίο καθώς και το μεγαλύτερο τμήμα της διατροφής, της οικογενειακής ζωής, της τεχνολογίας και των τεχνών προέρχονται από τους γείτονες. Η τεράστια διάρκεια αυτής της αλληλεπίδρασης οφείλεται στη συναίνεση και τη συμβατότητα των δύο λαών καθώς αμφότεροι αποκόμιζαν όφελος: οι Οθωμανοί διατηρούσαν την επίσημη εξουσία και οι Έλληνες κατείχαν τις καίριες και ευνοϊκές οικονομικές θέσεις. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 υποκινήθηκε από δύο συγκεκριμένες πηγές: την επιθυμία για αυτοδιοίκηση των Ελλήνων κυρίως του εξωτερικού μέσω της υποστήριξης ξένων δυνάμεων και, παράλληλα, την παρακμή, υποχώρηση και αυτοδιάλυση της Οθωμανίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι για να επεκταθεί η Ελληνική επικράτεια στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία-Θράκη απαιτήθηκαν σχεδόν 90 χρόνια.

Τα τελευταία 100 χρόνια όμως, εμφανίσθηκε μια άλλη πηγή κοινής πολιτιστικής επίδρασης, γνωστή με διάφορα ονόματα, μεταξύ άλλων Παγκοσμιοποίηση, που προκαλεί αλλαγή του παραδοσιακού τρόπου ζωής σε έναν δήθεν βελτιωμένο και σύγχρονο. Στην πραγματικότητα αποτελεί μέθοδο για να επέλθει ο κόσμος σε μια ιδιότυπη κατάσταση: από τη μια την ομογενοποίηση εθνών και ατόμων που εξαλείφει τις διαφορές τους και από την άλλη την καλλιέργεια απομάκρυνσης, εχθρότητας και φοβίας μεταξύ τους. Ωστόσο, οι λίγες ομάδες ανθρώπων που ωφελούνται, προτιμούν για τον εαυτό τους την παράδοση και την ατομικότητα.

Βαγγέλης Τσούκας