Οι κανάτες για νερό

Στην βρύση για νερό η κυρα- Πασχαλιά, 

στις αρχές της δεκαετίας  του 1950

(Από την έκθεση φωτογραφίας του Συλλόγου «Το Βαρόσι», 

αρχείο της οικογένειας Δημητρίου Μπέλτσου)

Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης
Νωρίς το πρωί, μετά το ξύπνημα, η πρώτη δουλειά της νοικοκυράς ήταν να πάρει την στάμνα και να πάει στην βρύση της γειτονιάς  για να φέρει νερό. Φρέσκο και κρύο νερό, για όλη την οικογένεια. Το νερό είχε προτεραιότητα, επειδή ήταν απαραίτητο. Με αυτό θα έφτιαχναν τον
πρωινό τους καφέ και το τσάι του βουνού. Ήταν η πρώτη δουλειά της ημέρας της.  Όλες οι άλλες δουλειές γίνονταν αργότερα. Και μόλις γύριζε η νοικοκυρά από την βρύση  γέμιζε την κανάτα με νερό, αυτήν την κανάτα που είχαν πάντα στο τραπέζι, σκεπασμένη με ένα πετσετάκι, πλεγμένο από τις ίδιες τις νοικοκυρές. Γύρω από την κανάτα ήταν τα καθαρά ποτήρια αναποδογυρισμένα και σχημάτιζαν έναν κύκλο. Ένα ποτήρι νερό για κάθε διψασμένο.  
Τρεχούμενο νερό στα σπίτια μας αποκτήσαμε στην δεκαετία του 1950. Μέχρι τότε υπήρχε μια βρύση σε κάθε γειτονιά, και από αυτήν προμηθευόταν δωρεάν το νερό οι νοικοκυρές. Με στάμνες και με γκιούμια στα χέρια το μετέφεραν στα σπίτια τους. Έτσι άρχιζε η μέρα τους, με το βαρύ φορτίο, από την βρύση μέχρι το σπίτι. Υπήρχαν βέβαια και τα πηγάδια σε κάθε αυλή, αλλά το νερό των πηγαδιών ήταν βαρύ και η χρήση του ήταν μόνο για πλύσιμο, πότισμα και δρόσισμα των τροφίμων. 
Ψυγεία δεν υπήρχαν. Δροσερό νερό όμως είχαν, από τις στάμνες. Από τις στάμνες γέμιζαν τις κανάτες, κάθε φορά που αυτές άδειαζαν. Οι στάμνες διατηρούσαν δροσερό το νερό, επειδή ήταν πήλινες. Η θέση τους ήταν σε δροσερό και σκιερό μέρος.
Οι κανάτες ήταν απαραίτητες για κάθε νοικοκυριό. Υπήρχαν οι πήλινες  κανάτες, που τις έφτιαχναν οι αγγειοπλάστες της πόλης μας. Κρατούσαν το νερό δροσερό και ήταν αρκετά εμφανίσιμες. Επικράτησαν όμως οι γυάλινες κανάτες, αυτές που αγόραζαν από τα υαλοπωλεία της αγοράς. Οι γυάλινες κανάτες πουλιόταν μεμονωμένες ή με ποτήρια του ιδίου σχεδίου. Οι γυάλινες κανάτες προτιμήθηκαν, επειδή κυκλοφορούσαν σε πολλά σχέδια και πολλά χρώματα. Πλένονταν επίσης πιο εύκολα και ήταν πιο καθαρές από τις πήλινες. Και οι πήλινες κανάτες και οι γυάλινες ήταν για νερό και για κρασί.  Στα οικογενειακά τραπέζια γέμιζαν τις γυάλινες κανάτες με κρασί και έδιναν μια χαρούμενη όψη στο τραπέζι. Υπήρχαν και οι μεταλλικές κανάτες, από χαλκό, που τις γάνωναν κάθε χρόνο. Τις χρησιμοποιούσαν ως μαγειρικά σκεύη, επειδή δεν έσπαγαν, όπως οι γυάλινες και οι πήλινες κανάτες. Υπήρχε και ο μαστραπάς, που είχε σχήμα κυλινδρικό και ήταν χάλκινος. Ο μαστραπάς ήταν και αυτός  κανάτα, όχι όμως σαν τις άλλες. Δεν έπιναν νερό από τον μαστραπά. Ήταν όμως ένα σκεύος για διάφορες χρήσεις στην κουζίνα, στο πλυσταριό και την αυλή.  
Σύμφωνα με τα παλιά μας έθιμα, κανάτες και ποτήρια δώριζαν στους γάμους, για να ανοίξουν σπιτικό οι νεόνυμφοι. Στα χωριά μάλιστα έδεναν ένα κορδόνι στο στόμιο της κανάτας και την διακοσμούσαν κρεμώντας φρούτα και καραμέλες. Στην πόλη, οι κοντινοί συγγενείς, δώριζαν μια κανάτα με όμορφα σχέδια, μαζί και τα ποτήρια της.  Τις διακοσμημένες κανάτες τις χρησιμοποιούσαν στα κυριακάτικα και εορταστικά τραπέζια. Άλλοι συγγενείς και φίλοι δώριζαν πήλινες κανάτες, αλλά και χάλκινες και μαστραπάδες. Παλιά στην Φλώρινα  οι αγγειοπλάστες έφτιαχναν μικρά σταμνάκια, που τα έβαφαν μαύρα και τα ζωγράφιζαν με διάφορα σχέδια και ήταν τα νεκρώσιμα σταμνάκια της Πεντηκοστής. Μεταπολεμικά τα σταμνάκια αυτά αντικαταστάθηκαν από γυάλινες κανάτες. Ακόμη μέχρι και σήμερα τις χαρίζουν το μεγάλο ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής, προς ανάπαυση των ψυχών.  
Με την πάροδο του χρόνου όλα άλλαξαν. Αποκτήσαμε βρύσες μέσα στα σπίτια μας, ψυγεία και ανέσεις. Οι βρύσες της γειτονιάς δεν υπάρχουν πια, ούτε  οι στάμνες, ούτε τα γκιούμια. Οι νοικοκυρές γλύτωσαν από το πρωινό βαρύ φορτίο, και όλα σήμερα είναι άνετα. Χάθηκαν και οι κανάτες που φιγουράρανε σε κάθε σπίτι, πάνω στο τραπέζι, γεμάτες δροσερό νερό και σκεπασμένες με δαντελωτά πετσετάκια.

Δημήτρης Μεκάσης