Θόδωρος Αγγελόπουλος: η μεγάλη απώλεια…

Η πατρίδα μας έχει ένα μοναδικό ιστορικό παρελθόν σε όλες τις εκφάνσεις του πολιτισμού, της επιστήμης, της τέχνης. Αν και η γενική της εικόνα υστερεί αναφορικά με την ιστορία της, οι φωτεινές παρουσίες σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, της δίνουν τη δυνατότητα να διατηρεί κάποια στοιχεία από το απολεσθέν μεγαλείο της.

Μια τέτοια φωτεινή παρουσία στο χώρο της 

τέχνης ήταν ο Θ. Αγγελόπουλος, ένας δημιουργός με ευαισθησία, γνώση, διαύγεια και υψηλού βαθμού αισθητική, που εξερευνά, αναλύει και προεκτείνει, χωρίς μεγενθύσεις, την κοινωνική και πολιτική ζωή της πατρίδας μας, τις δράσεις και αντιδράσεις των ανθρώπων και ιστορικές διαδρομές στο χώρο και το χρόνο.

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ήταν ίσως ο μόνος κινηματογραφικός καλλιτέχνης που κατάφερε να ξεπεράσει τα σύνορα της χώρας μας, κερδίζοντας το σεβασμό της απαιτητικής κινηματογραφικής παγκόσμιας κοινότητας. Τα δημιουργήματά του κουβαλούν περήφανα την ελληνική ψυχή.

Η εντυπωσιακή του φιλμογραφία μιλά από μόνη της, καθώς αποτελεί "πρωτοπορία" με την κυριολεκτική και ευρεία έννοια του όρου. Το πολυδιάστατο έργο του βρίσκεται σε μια διαρκή εξέλιξη. Το χαρακτηρίζει η μορφική ανησυχία και η θεματική αναζήτηση.

Μέσα από το φακό του ο Θ.Αγγελόπουλος κοίταζε τα πράγματα «εν σιωπή», η γνώση ενεργοποιεί αισθητικές αντιλήψεις και η ποίηση γίνεται ένα με τη φιλοσοφία. Το βλέμμα του οξύ και αμετακίνητο παρατηρούσε το τοπίο γύρω του, τα βουνά, τη θάλασσα, τον ουρανό. Παρατηρούσε την ιστορία και τον άνθρωπο και μέσα από αυτό το σταθερό βλέμμα του μας βοηθάει τελικά να δούμε από μια άλλη οπτική γωνία την πραγματικότητα, ανατρέποντας την εικόνα που μέχρι τώρα είχαμε.

Σαν μια πράξη γενικής αντίστασης, όριζε νέες αρχές για τον κόσμο, έναν κόσμο που εξυμνεί στα έργα του και την ίδια στιγμή μπορεί να τον αμφισβητεί. Ο ίδιος πίστευε ότι: «ο κινηματογράφος είναι η τελευταία σημαντική μορφή αντίστασης στον κόσμο, όπου ζούμε και χειροτερεύει…» και είναι επομένως το μέσο που μπορεί να βοηθήσει στην αναζήτηση και έλευση ενός νέου ουμανισμού, ενός νέου κόσμου.

Θεωρούσε ότι: «σε κοινωνίες, όπου υπάρχει απουσία ονείρου, οραματισμού, υπάρχει κρίση». Ο κινηματογράφος του Θ. Αγγελόπουλου επιδιώκει να φέρει το όνειρο ξανά στη ζωή των ανθρώπων, έχοντας ως αφετηρία την εσωτερική αλήθεια και την ειλικρίνεια. Προβάλλει την ανάγκη διαμόρφωσης μιας νέας πολιτικής, που θα οδηγήσει σε μια καινούρια μορφή επικοινωνίας μεταξύ των λαών.

Αν και περιορίζει τον προφορικό, φυσικό, λόγο σε ουσιώδεις λειτουργίες και δίνει προτεραιότητα στον εικονικό και ηχητικό λόγο, ο θεατής, που μπαίνει ως ενεργός παρατηρητής στην παραγωγή των δρωμένων, μετακινείται στο χώρο και το χρόνο, γίνεται δέκτης των μηνυμάτων του δημιουργού, και συμπορεύεται μαζί του στην αναζήτηση του προσωπικού οδηγητικού οράματος και στην αναγνώριση του μικρού-μεγάλου νέου κόσμου.

Ο Θ. Αγγελόπουλος πιστός στην αποστολή του, υπηρέτησε την τέχνη του κινηματογράφου με συνέπεια, ευθύνη και καθαρότητα, γεγονός που τον καθιστά πρότυπο για τους νέους καλλιτέχνες και γενικά για τους νέους που αποφάσισαν να αφιερώσουν τη ζωή τους στην πνευματική εργασία.

Το πάθος για την τέχνη του, που ο ίδιος την χαρακτηρίζει ως τρόπο αναπνοής, αποδεικνύει ότι το ταλέντο, χωρίς πνευματική και ψυχική υποδομή, δεν είναι παρά μια δεξιοτεχνία. Όλοι, αλλά συχνότερα οι νέοι παραπλανούνται και εκτιμούν λανθασμένα τις δυνατότητές τους. Νομίζουν ότι μερικές δοκιμές ή και μόνο συζητήσεις, δηλαδή λόγια, είναι αρκετά για να διαλέξουν τη σταδιοδρομία που θα ακολουθήσουν. Τις περισσότερες φορές πρυτανεύει η επιπολαιότητα και επιλέγεται η εύκολη φαινομενικά λύση μιας καλλιτεχνικής σταδιοδρομίας με τη δυνατότητα μιας γρήγορης προβολής. Έτσι χωρίς προβληματισμό διαλέγουν ένα δρόμο που δεν είναι σε θέση να ακολουθήσουν. Στη δυσκολία της ατομικής εσωτερικής έρευνας προστίθεται σήμερα το γεγονός ότι τα αντικειμενικά κριτήρια έχουν ολότελα εξαφανιστεί και η σύγχυση είναι πλήρης σε όλες τις βαθμίδες μιας αμφίβολης ιεραρχίας, και έτσι οι δυσκολίες γίνονται ακόμα μεγαλύτερες για τους νέους.

Δεν γίνεται, όμως, να ακολουθεί κάποιος μονοπάτια που άλλοι χάραξαν, αν και ο ίδιος δεν πορεύεται προς τον ίδιο σκοπό, γιατί τότε προδίδει τον εαυτό του. Η καθοδηγημένη σκέψη και συμπεριφορά είναι μια βολική διέξοδος, καθώς δίνει τη δυνατότητα μεταφοράς των ευθυνών στους άλλους, όμως είναι απαραίτητο οι νέοι να καταβάλουν συνεχείς προσπάθειες αυτογνωσίας, προκειμένου να διατηρούν ενεργή την ελεύθερη κρίση τους και την αυτοτέλειά τους.

Για έναν καλλιτέχνη, οι «γόρδιοι δεσμοί» δεν βρίσκονται έξω από τον ίδιο, αλλά στο βάθος της ψυχής του και είναι έσχατη πλάνη να μεταχειρίζεται δανεικά ξίφη για να τους κόψει. « Κανένας δεν μπορεί να χτίσει για λογαριασμό σου το γεφύρι απ’ όπου χρωστάς να περάσεις το ρεύμα της ζωής. Κανένας, εκτός από σένα τον ίδιο. Υπάρχουν, βέβαια, μονοπάτια άπειρα και γεφύρια και ημίθεοι πρόθυμοι να σε περάσουν… μα θα σου ζητήσουν πληρωμή τον ίδιο σου τον εαυτό».

Ο Θ.Αγγελόπουλος μέσα από την άσκηση της τέχνης του, άνοιξε μονοπάτια για να οδηγηθεί η σκέψη, για να προτείνει άλλες κατευθύνσεις, νέες αναζητήσεις, για να ερευνήσει τα όρια ανάμεσα στις ανθρώπινες σχέσεις, στον έρωτα, στην επικοινωνία, ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο.

Με βάση την κίνηση, το χώρο και το χρόνο αντανακλά την πραγματικότητα με συμβολικά στοιχεία, με μηνύματα, με αντιπαραθέσεις. Επαναφέρει αισθητικές αξίες του παρελθόντος, αποδεικνύοντας τη διαχρονικότητα της θαυματουργής ανθρώπινης διαίσθησης του μέτρου.

Μέσα από την τέχνη του μας μαθαίνει να αισθανόμαστε, να σκεφτόμαστε, να αναρωτιόμαστε, να αμφισβητούμε, καθώς αναδεικνύει αξίες και ιδανικά και καθώς προβάλλει τη ζωή, τον κόσμο, την ανθρώπινη δημιουργία, την ιστορία, τον πολιτισμό. Η εκφραστική του δύναμη γονιμοποιεί τη δημιουργική φαντασία και μας βοηθάει να εξωτερικεύσουμε σκέψεις και αισθήματα. Αλλά πάνω απ’ όλα, η τέχνη του Θ. Αγγελόπουλου αποβαίνει η κοινωνική συνείδηση κάθε εποχής.

Ο Θ. Αγγελόπουλος έχει εξασφαλίσει το έπαθλο του μεγάλου δημιουργού: το γόητρο στους σύγχρονους και τη φήμη στους μεταγενέστερους. Η απουσία του αποτελεί εθνική απώλεια και το έργο του μεγάλη κληρονομιά..

Χρήστος Β. Μασσαλάς

π. Πρύτανης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Πηγή: Το Βήμα