«Μια πόλη στην αιωνιότητα..» Μια ανάγνωση της εικαστικής μετουσίωσης της Φλώρινας στο έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου

Μια πήχη τόπος κι αυτός σκληρός. Σπαρμένος γκρίζα όνειρα. Ήταν η νύχτα που μας  πέρασε εκείνη κατά την οποία ο ίσκιος του αδικοχαμένου «ποιητή της φλωρινιώτικης ατμόσφαιρας», του Θόδωρου Αγγελόπουλου, στοίχειωσε τα χρωματιστά κραγιόνια των ονείρων μας και έδωσε υπόσταση στο συλλογικό φαντασιακό που αποκάλυπταν για την πόλη μας οι ταινίες του. 

Σκύψαμε σε αυτό το σουρεαλιστικό υποσυνείδητο, αφεθήκαμε στη δίνη των 

εικόνων του που είχαν το χρώμα του τόπου μας και τη σκληρή γεύση της κόκκινης καυτερής πιπεριάς του. Και τον ανακαλέσαμε στη μνήμη μας λιγνό, υπερκινητικό να ακινητοποιεί στο πέρασμά του τον χρόνο, μεταμορφώνοντας τις γνώριμες εικόνες των σπιτιών του Σακουλέβα σε αυθεντικό κομμάτι μιας άχρονης αντισυμβατικής κουλτούρας, βυθισμένης στην ομίχλη που αναδυόταν πάνω από το αργό κατρακύλισμα του ποταμού και διαχεόταν σε ένα νοτισμένο σύμπαν.

Ήταν εκείνη η μέρα που στις προσόψεις των παλιών αρχοντικών ταξίδευαν αναμνήσεις, βιωμένες εμπειρίες και ανομολόγητα πάθη ανθρώπων που είχαν ξαναζωντανέψει μέσα μας. Νιώθαμε  να περνάν από ένα εξαϋλωμένο σύμπαν στον δικό μας μικρόκοσμο, αναμοχλεύοντας την αχλή των καιρών με την αστρική δίνη των δικών τους ενορατικών φαντασιώσεων. Και ήμασταν γεμάτοι από εκείνο το ξύπνημα της φυλακισμένης ψυχής της πόλης που ενσάρκωνε με το άγγιγμά του ο «ποιητής» της ψυχής μας..

Ήταν τότε που στη ρυτιδωμένη επιφάνεια του ποταμού λικνίζονταν ξύλινες πλάβες, γεμάτες από ένα πολύχρωμο πλήθος μορφών. Τότε που οι όχθες στο Βαρόσι βούλιαζαν από κοφίνια με προϊόντα της βαλκανικής ενδοχώρας αναβιώνοντας με αρκετή δόση ποίησης το μωσαϊκό των πολιτισμών, σε ένα τοπίο μοναχικών και πονεμένων ταξιδευτών. Τίποτα δεν φάνταζε ψεύτικο. Τίποτα δεν εμφανιζόταν προβλέψιμο ή αβίαστα προμελετημένο. Οι μορφές ήταν σμιλεμένες με ρυτίδες, η γεύση στα χείλη είχε την πίκρα της τραγικής συνειδητοποίησης μιας ατέρμονης αναζήτησης ή μιας πορείας στα όρια του κόσμου μας. Οι εικόνες είχαν την δωρική πληρότητα του λιτού μέτρου, πνίγονταν μέσα στην ομίχλη που κατέβαινε από τον λόφο, τα λόγια σκαρφάλωναν στα χείλη και έμεναν κρεμασμένα σαν τα άδεια κλαριά του χειμωνιάτικου απομεσήμερου. Πίσω από την τραγιάσκα τα μάτια αναλάμβαναν το βαρύ χρέος να μεταλαμπαδεύσουν το πάθος, το συναίσθημα, τη δική τους αλήθεια εξημερώνοντας την τραχύτητα του χώρου, γλυκαίνοντας την άγονη διαδρομή ως το φως. Αυτό που αναζητούσαν ως αλήθεια και πεμπτουσία της ύπαρξής τους οι ήρωες του, μετασχηματίζοντας την στέρηση σε ποίηση και την αγωνία σε εικαστική σύνθεση.

Εκείνες τις μέρες οι ασυντρόφιαστοι σταθμοί του κάτω από τον γκρίζο φόντο του ουρανού άγγιζαν την ψυχή μας, μετέχοντας σε έναν αγώνα  που ήταν συνώνυμος της δικής μας  οδύσσειας  για έναν μη κίβδηλο αυτοπροσδιορισμό, ικανό να βρει τα ίχνη του παρελθόντος, ψάχνοντας ένα ένα τα κομμάτια που συνέθεταν το παζλ  της συλλογικής μας μνήμης. Και ήταν τότε που τα ξεχασμένα καφενεία στους παραδοσιακούς μαχαλάδες της πόλης ανακτούσαν μέσα στις εικόνες του την λάμψη από μια ιστορία που πορεύεται μαζί μας καθορίζοντάς μας..

Η Φλώρινα του Αγγελόπουλου δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα σύνολο αυθεντικών χαρακτηριστικών που αντιστέκονται στη ροή του χρόνου, διεκδικώντας τη δική τους θέση στην μικροϊστορία μας. Αντιπροσωπεύει όμως και ένα όριο, μια εσχατιά, ένα πέρασμα, μια αλήθεια που δεν την νιώθουν όλοι. Πρέπει να σκύψουμε πάνω στην φαντασιακή διάσταση της διαχρονίας, να αγγίξουμε τις αντινομίες και τις αντιφάσεις της και να την υπηρετήσουμε καθαρμένοι από την φαλκίδευση που επιχειρούν στο σώμα της οι καθαρολόγοι, οι σκοταδιστές και οι αντιπνευματικοί αντικομφορμιστές.

Τότε και μόνο τότε θα συλλάβουμε την αναβίωση της υπόστασής της, έτσι όπως την μετουσίωσε σε εικόνες η τέχνη του Αγγελόπουλου.

Τιμή σε αυτόν που αξιώθηκε μια τέτοια πόλη. Τιμή σε μας που αξιωθήκαμε μια τέτοια μετουσίωση μια τέτοια πορεία προς την αιωνιότητα..Και ας μην κράτησε μόνο μια μέρα…

Σοφία Ηλιάδου-Τάχου

Αν. Καθηγήτρια

Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας