Η κουζίνα της νοικοκυράς

Χαρά για την νοικοκυρά η σύγχρονη κουζίνα.  Ντουλάπια κάτω, ντουλάπια κρεμαστά, γεμάτα σκεύη όλων των ειδών. Μεταλλικά, πορσελάνες, πλαστικά. Μαχαιροπήρουνα ανοξείδωτα, μαχαίρια κοφτερά , σερβίτσια, γυάλινα ποτήρια όλων των μεγεθών,  μικρές και μεγάλες ηλεκτρικές οικιακές συσκευές. Ηλεκτρικό φωτισμό και τρεχούμενο ζεστό και κρύο νερό.   Όλα τα έχει η σύγχρονη κουζίνα, ώστε η μαγειρική να είναι ευχάριστη και άνετη για κάθε νοικοκυρά.  Οι προγιαγιάδες, αν 

ζούσαν, θα ζήλευαν τις σύγχρονες νοικοκυρές, καθώς για τις παλιές  η μαγειρική γινόταν με πρωτόγονα μέσα.  Η εξέλιξη κατάφερε να αλλάξει την κουζίνα μέσα στον 20^ο αιώνα. Μια εξέλιξη που βασίζεται στην τεχνολογία.

Το αγροτόσπιτο, μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα ήταν μια καλύβα, που στην σκεπή υπήρχε μια τρύπα, για να φεύγει ο καπνός της φωτιάς, που έκαιγε στην μέση της καλύβας. Από την οροφή κρεμόταν μια σιδερένια αλυσίδα, όπου έδεναν το τσουκάλι και σε αυτό μαγείρευαν. Το τσουκάλι βρισκόταν λίγο πιο ψηλά από την φωτιά. Υπήρχε και το σατς (γάστρα), που σε αυτό έψηναν τις πίτες και τα φαγητά φούρνου. Το σατς ήταν ένας χοντροκομμένος ταβάς, από πηλό και ένα σιδερένιο καμπυλωτό καπάκι. Πάνω στο καπάκι έριχναν αναμμένα κάρβουνα και το φαγητό σιγοψηνόταν και γινόταν νοστιμότατο.  Υπήρχε και ο φούρνος στην αυλή, όπου έψηναν τα ψωμιά μια φορά την εβδομάδα. Τα οικιακά τους σκεύη ήταν μερικά πήλινα ποτήρια, πήλινες κανάτες και  βαθιά μικρά πήλινα πιάτα.  Τα κουτάλια τους ήταν ξύλινα. Έτρωγαν στον σοφρά από το ταψί με τα χέρια. Τις σούπες τις έτρωγαν στα βαθιά πιάτα, με τα ξύλινα κουτάλια.  Το αγροτόσπιτο δεν είχε δωμάτια. Ήταν ένα ενιαίος χώρος.  Στα τέλη του 19^ου αιώνα η αγροτική κατοικία άρχισε να αλλάζει και να οικοδομούνται σπίτια διώροφα και με περισσότερα δωμάτια. Η μαγειρική γινόταν στο τζάκι, και όλο και περισσότερα χάλκινα σκεύη χρησιμοποιούσαν μαζί με τα πήλινα και ξύλινα.  Τότε υπήρχε διαφορά μεταξύ των ορεινών και των καμπίσιων χωριών. Τα ορεινά χωριά ήταν πιο προοδευμένα, καθώς οι ορεινοί απολάμβαναν περισσότερη ελευθερία, από τους κολίγους του κάμπου. Οι καμπίσιοι δεν προόδευαν, επειδή οι τούρκοι Μπέηδες, που κατείχαν όλο τον κάμπο, ρύθμιζαν και τον τρόπο ζωής των κολίγων τους.

Στην πόλη τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Οι χριστιανοί έμποροι , ξενοδόχοι και  τεχνίτες είχαν την υποστήριξη της εκκλησίας και απολάμβαναν περισσότερη ελευθερία. Αυτοί ήταν πιο προοδευμένοι από τους τούρκους κατακτητές.  Οι τούρκοι, ακόμη και οι Μπέηδες δεν ήταν άνθρωποι της προόδου. Έτρωγαν όλοι μαζί πάνω στον σοφρά με τα χέρια, ρουφούσαν την σούπα από τα βαθιά πιάτα και βουτούσαν το ψωμί, όπου χρειαζόταν πιρούνι. Και οι χριστιανοί της πόλης πέρασαν από αυτό το στάδιο, όμως αυτοί ήταν άνθρωποι της προόδου και τους άρεζαν οι νεωτερισμοί. Χρησιμοποιούσαν γυάλινα ποτήρια και κανάτες, χάλκινα ταψιά και σινιά, χάλκινες κατσαρόλες, κουτάλια και πιρούνια μεταλλικά, καθώς και υφασμάτινες  πετσέτες. Τα χάλκινα σκεύη και τα κουτάλια και τα πιρούνια τα γάνωνα την Καθαρά Δευτέρα, απαραίτητη ενέργεια, καθώς το αγάνωτο χάλκινο σκεύος προκαλεί δηλητηρίαση.

Οι Φλωρινιώτες συχνά αγόραζαν οικιακά σκεύη από τα υαλοπωλεία και τα δώριζαν σε συγγενείς και φίλους.  Τα υαλοπωλεία της πόλης λειτουργούσαν με ένα παράξενο τρόπο. Πουλούσαν τα σκεύη όπως και σήμερα, αλλά και νοίκιαζαν πιάτα, πιατέλες, ποτήρια, κανάτες και μαχαιροπίρουνα σε όσους έκαμναν κάποιο γλέντι με πολλά άτομα και δεν τους έφταναν τα πιάτα. Πολλοί δανειζόταν από τους γείτονες πιάτα για το γλέντι. Οι περισσότεροι όμως νοίκιαζαν φιγουράτα πιάτα, κανάτες,  ποτήρια και μαχαιροπίρουνα στους αρραβώνες και κυρίως στους γάμους, για να εντυπωσιάσουν. Η συνήθεια αυτή κράτησε μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα.

Τα σπίτια της πόλης μας δεν είχαν τρεχούμενο νερό, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950. Οι κουζίνες τους όμως είχαν νεροχύτες, που συνδεόταν με έναν σωλήνα και τα νερά έτρεχαν στον δρόμο. Το νερό το έφερναν από την βρύση της γειτονιάς με τις στάμνες και τα γκιούμια και γέμιζαν τους κουβάδες της κουζίνας. Μέσα σε κατσαρόλες έπλεναν τα πιάτα με ζεστό νερό, και οι σαπουνάδες κατέληγαν στον δρόμο. Πριν το 1900 οι γυναίκες της πόλης μαγείρευαν στο τζάκι, και αν είχαν φαγητό για τον φούρνο, ακόμη και τα ψωμιά τους που ζύμωναν οι ίδιες, τα πήγαιναν στο αρτοποιείο της γειτονιάς. Φούρνο δεν είχαν στο σπίτι. Μετά το 1900 κυκλοφόρησαν οι σόμπες, και μάλιστα οι μασίνες με φούρνο,  όπου οι γυναίκες μαγείρευαν όλα τα φαγητά τους. Προτιμούσαν όμως τον φούρνο της γειτονιά για να ψήνουν τα ψωμιά τους, αλλά και τον ταβά με το φαγητό της Κυριακής. Τους θερινούς μήνες μαγείρευαν στα μαγκάλια και στις φουφούδες, με ξυλοκάρβουνα. Κάποτε κυκλοφόρησαν και οι γκαζιέρες, που τις χρησιμοποιούσαν το καλοκαίρι, που δεν έκαιγε η σόμπα. Οι γκαζιέρες ήταν μικρές συσκευές που έκαιγαν καθαρό πετρέλαιο, έβγαζαν φλόγα και πάνω σε αυτή τοποθετούσαν την κατσαρόλα για να μαγειρέψουν.

Τα τρόφιμα αποθηκεύονταν στο υπόγειο που ήταν δροσερό. Εκεί κρεμόταν και το φανάρι, που ήταν ένας κύβος με πλευρές από σήτα, όπου τοποθετούσαν την κατσαρόλα και άλλα φαγητά της ημέρας για να τα καταναλώσουν το βράδυ. Αργότερα στην δεκαετία του 1930 κυκλοφόρησαν οι παγωνιέρες, που διατηρούσαν κρύα τα φαγητά με την βοήθεια πάγου. Μετά το 1960, κυκλοφόρησαν τα ηλεκτρικά ψυγεία, που έλυσαν το πρόβλημα  της διατήρησης των τροφών.

Η βασίλισσα της κουζίνας πάντα ήταν η γυναίκα. Ακόμη και τότε που μαγείρευαν με πρωτόγονα μέσα. Τότε όμως η γυναίκα είχε χρόνο να ασχοληθεί με την κουζίνα, επειδή δεν εργαζόταν. Σήμερα η κουζίνα παρέχει στην νοικοκυρά όλες τις ανέσεις. Όλες οι μικροσυσκευές και τα σκεύη την βοηθούν να τελειώνει άνετα και γρήγορα την μαγειρική. Όμως η γυναίκα στις μέρες μας είναι εργαζόμενη, και ο χρόνος για μαγειρική περιορισμένος, καθώς το οκτάωρο εργασίας είναι η μισή μέρα. Παρόλα αυτά οι εργαζόμενες νοικοκυρές καταφέρνουν και τα τελειώνουν όλα, κάτι που οφείλεται στην τεχνολογία, αλλά και στην θέλησή τους.

Δημήτρης Μεκάσης