Ο φανταστικός… φίλος του παιδιού μου

Είναι αόρατος και όμως υπάρχει! Απλός θνητός ή με υπερδυνάμεις, φιλικός ή πειραχτήρι, όμορφος ή εκκεντρικός ο φανταστικός φίλος του παιδιού σας είναι εδώ και στον δικό του κόσμο είναι πέρα για πέρα αληθινός.  

Σύμφωνα με έρευνες, το 50% των παιδιών προσχολικής ηλικίας εμφανίζει κάποιον φανταστικό φίλο. Αυτός ο φίλος δεν είναι τίποτα άλλο από δημιούργημα της φαντασίας, που έχει όμως αυτόνομη ψυχολογική ύπαρξη. Καθώς η φαντασία των νηπίων δεν υπόκειται σε όρια, έτσι και τα κατασκευάσματά της δεν γνωρίζουν περιορισμούς. Μπορεί να είναι άνθρωποι, ζώα, σούπερ ήρωες ή πλάσματα βγαλμένα από παραμύθια, να είναι μόνο ένας/μία ή περισσότεροι, να είναι φιλικοί και ευχάριστοι ή ενοχλητικοί. Σε κάθε περίπτωση είναι μια συντροφιά για τα παιδιά, η οποία εμφανίζεται, όποτε το θελήσουν εκείνα και φεύγει, όταν δεν την θέλουν πια.

Ο φανταστικός φίλος αποκτά διαφορετικό ρόλο ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε παιδιού. Μπορεί να αποτελεί συντροφιά στο παιχνίδι, όταν το παιδί θέλει να γεμίσει τις άδειες ώρες του και να παίξει δημιουργικά με ένα άλλο πρόσωπο. Συνήθως τα μοναχοπαίδια ή τα μοναχικά παιδιά εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία. Σε άλλες περιπτώσεις ο φανταστικός φίλος είναι εκείνος που θα τους δώσει θάρρος και θα τα καθησυχάσει. Για παράδειγμα, η 4χρονη Μαρία φοβόταν να κοιμηθεί μόνη της στο σκοτεινό δωμάτιο. Μέχρι που σκέφτηκε κάτι πολύ έξυπνο: έπλασε με τη φαντασία της την Μπέτυ, μια καλή νεράιδα, να την προσέχει όλο το βράδυ, καθώς κοιμάται. Τώρα πια η Μαρία νιώθει ασφάλεια και κοιμάται ήσυχη!

Πολλές φορές ο αόρατος φίλος αναλαμβάνει το ρόλο του εξιλαστήριου θύματος` είναι ο αιώνιος ένοχος για τις σκανταλιές και τις ζημιές των παιδιών. Έτσι για παράδειγμα, μπορεί το παιδί να επικαλεστεί ότι δεν φταίει το ίδιο για το σπασμένο βάζο, αλλά ο «φίλος» του ο Πέτρος!  Άλλες φορές πάλι λειτουργεί ως ασπίδα απέναντι στο άγχος και την ανασφάλεια. Ο ερχομός ενός νέου μέλους στην οικογένεια, ένα πιθανό διαζύγιο ή κάποιος θάνατος είναι καταστάσεις που προσφέρονται για την εμφάνιση του αόρατου φίλου. Τότε αναλαμβάνει το ρόλο του παρηγορητή, ενός ατόμου εχέμυθου, με το οποίο το παιδί μπορεί να μοιραστεί τις μύχιες σκέψεις, τους προβληματισμούς και τα άγχη του.

Η ύπαρξη κάποιου φανταστικού φίλου απαντάται πιο συχνά σε παιδιά μεταξύ 3 και 5 ετών, αν και παρατηρείται πλέον και σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας. Κάτι τέτοιο είναι φυσιολογικό και δε χρειάζεται να ανησυχεί τους γονείς. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία δυσκολεύονται να διακρίνουν το φανταστικό από το πραγματικό, γιατί ο προμετωπιαίος λοβός των νηπίων – που είναι υπεύθυνος γι’ αυτό – δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί πλήρως. Έτσι, η ύπαρξη του ιδιόμορφου αυτού φίλου μοιάζει να είναι αληθινή. Αργότερα με την ωρίμανσή του και λόγω των κοινωνικών και σχολικών απαιτήσεων οι φανταστικοί φίλοι παύουν να εμφανίζονται.

Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται πιο συχνά σε μοναχοπαίδια ή στα πρώτα παιδιά της οικογένειας και πολύ λιγότερο στα μικρότερα αδέλφια. Τις περισσότερες φορές ο ιδιαίτερος αυτός φίλος δεν υπάρχει παρά λίγους μήνες και δε δημιουργεί κανένα πρόβλημα. Μάλιστα, τα παιδιά που έχουν φανταστικό φίλο χαρακτηρίζονται ως ιδιαίτερα δημιουργικά και με πολύ ζωηρή φαντασία.

Πώς να αντιδράσω;

Πολλοί γονείς, που τα παιδιά τους έχουν έναν φανταστικό φίλο, βρίσκονται σε σύγχυση, καθώς δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν. Πώς να διαχειριστούν το γεγονός ότι το παιδί τους έχει μια αόρατη συντροφιά, μιλάει, παίζει, γελάει και πιθανόν μαλώνει με αυτή;

• Καταρχήν, δεν χρειάζεται πανικός. Όπως προαναφέρθηκε, κάτι τέτοιο είναι απόλυτα φυσιολογικό, οπότε δε συντρέχει κανένας λόγος ανησυχίας.
• Οποιαδήποτε απόπειρα εξαναγκασμού του παιδιού να διώξει αυτόν τον φίλο μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει. Αντιθέτως, ως γονείς οφείλετε να δείξετε σεβασμό στον «φίλο» του παιδιού σας και να τον δεχτείτε.
• Μπορείτε να ζητήσετε πληροφορίες για εκείνον από το παιδί σας, να δείτε πώς «παίζουν», ακόμα και να επιχειρήσετε να παίξετε όλοι μαζί ως ομάδα – αν βέβαια το θελήσει το παιδί. Θα εκπλαγείτε από τη φαντασία και τη δημιουργική σκέψη του μικρού ή της μικρής σας.
• Σε περιπτώσεις που ο φανταστικός φίλος «ευθύνεται» για κάποια σκανταλιά, μη διστάσετε να τον μαλώσετε. Φερθείτε, όπως ακριβώς θα κάνατε και με το παιδί σας. Με αυτόν τον τρόπο θέτετε τα όρια, κάτι που είναι απαραίτητο.
• Όσο καλή παρέα και αν αποτελεί ο φανταστικός φίλος, πάντα πρέπει να ενθαρρύνετε την κοινωνικοποίηση του παιδιού σας και την εμπλοκή του με άλλα, ώστε σταδιακά να τον απομακρύνει.
• Και τέλος, να θυμάστε ότι η παρατεταμένη παρουσία του φανταστικού φίλου μπορεί να οφείλεται σε οικογενειακά προβλήματα ή μπορεί να αποτελεί ένδειξη συναισθηματικής ή άλλης διαταραχής. Αν λοιπόν δείτε ότι επιμένει να εμφανίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, κατά τη μέση παιδική ηλικία ή και αργότερα, καλό είναι να επισκεφτείτε κάποιον ειδικό, ο οποίος θα κρίνει τη σοβαρότητα της κατάστασης και θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση του προβλήματος.

Μουρτζούκου Σοφία

Ψυχολόγος Α.Π.Θ.